nx دارای 106 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد nx کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز nx2 آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ريختگي احتمالي در متون زير ،دليل ان کپي کردن اين مطالب از داخل فایل ورد مي باشد و در فايل اصلي nx،به هيچ وجه بهم ريختگي وجود ندارد
بخشی از متن nx :
بررسی روش تفسیری احسن الحدیث
مقدمه سنت الهی در همه زمان ها ، بر آن بوده كه هر پیامبری را به زبان قومش مبعوث كند . لذا زبان قرآن ، همان زبان پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله یعنی زبان عربی است كه مردم هم ، به همان زبان با یكدیگر سخن می گفته اند . خداوند متعال پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله را مفسر قرآن معرفی كرد . اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله كه زبانشان عربی بود ، قرآن را می فهمیدند ،
چرا كه قرآن به زبان آنها نازل شده بود . اما با وجود این هم زبانی ، اختلاف نظرهای بسیاری داشتند كه پس از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به مرور ظهور پیدا كرد . گاهی نیز اصحاب به
برخی معانی دست نمی یافتند و به خود پیامبر صلی الله علیه و آله كه اولین مفسر بود ، رجوع می كردند و پس از او نیز به اصحاب برجسته ای چون حضرت علی علیه السلام ، ابن عباس ، ابن مسعود و . . . مراجعه می كردند به همین دلیل ، از همان زمان به پیدایش ‹‹ علم تفسیر ›› منجر شد . از این رو علم تفسیر قرآن یكی از مهم ترین علومی است كه دچار تحولات گوناگون شده است . تا جایی كه پس از خود تفسیر ، مفسرین به بررسی مبانی و روش های تفسیری ،
مفسرین پرداخته اند ، زیرا در میان مباحث علوم قرآنی ، بحث از روش های تفسیری جایگاه خاصی به خود اختصاص داده است و پیدایش شیوه های مختلف تفسیری و به كار گیری مبانی گوناگون در تفسیر قرآن كریم ، زمینه طرح این بحث ضروری را در علوم قرآنی به وجود آورده است . با توجه به اهمیت موضوع روش های مفسران و جایگاه ویژه ای كه در میان مباحث علوم قرآنی به خود اختصاص داده است ، در این رساله به تبیین روش تفسیری ‹‹ تفسیر احسن الحدیث › از مؤلف معاصر ‹‹ سید علی اكبر قریشی ›› پرداخته ایم . با مراجعه ای كه به پایگاه های اطلاع رسانی و منابع مختلف شد ، در مورد این تفسیر كار جدی صورت نگرفته است . تنها در برخی از كتاب ها و مجله حوزه به معرفی این تفسیر پرداخته شده است و به عنوان نمونه به مواردی از آن اشاره می شود :
المفسرون و حیاتهم و منهجهم محمد علی ایازی ، نگاهی به قرآن قریشی ، سیر تطور تفاسیر شیعه محمد علی ایازی ، دانشنامه قرآن بهاء الدین خرمشاهی ، آشنایی با قرآن پژوهان ایران
حسن پیری . روش تحقیق در این پژوهش به شیوه كتابخانه ای است و در قم بیشترین بهره را از كتابخانه تخصصی مركز فرهنگ و معارف قرآن بردم اما با كمال تأسف و با این همه اهمیت ، تلاش های در خور توجهی در جهت معرفی و بازشناسی این روشها به چشم نمی خورد . این تفسیر گران سنگ را به هدف تبیین مبانی ، روش و گرایش های تفسیری مفسر ، و نیز بررسی مباحث علوم قرآنی آن برگزیدیم . امید است خداوند منان ، این بنده حقیر را مورد هدایت و رحمت قرار دهد .
و الله المستعان
فصل اول :
‹‹ كلیات ››
بخش اول 1- 1- 1- زندگی نامه سید علی اكبر ، اینجانب سید علی اكبر قریشی فرزند مرحوم سید محمد قریشی در 14 شعبان 1347 ق . در شهر بناب از شهرهای آذربایجان شرقی متولد شدم . دروس ابتدایی را در مدارس ملی آن روز خواندم و دروس حوزوی را در نزد مرحوم پدرم و مدرسه علمیه آن شهر شروع نمودم . حدود سال 1324 ش . برای تكمیل تحصیل به حوزه قم مشرف شدم و از اساتید بزرگواری امثال آیت الله بروجردی ، آیت الله سلطانی ،آیت الله مجاهدی ، آیت الله سید حسین قاضی و دیگران استفاده كردم. 1
حدود سال 1332 از قم به ارومیه منتقل شده و در آنجا اقامت كردم . یكی از پیشامدهای بسیار مفید آن بود كه در ارومیه با چند نفر از روحانیون كه آنها نیز از حوزه قم برگشته بودند بحث تفسیر قرآن و روایات را شروع كردیم كه تقریبا بیشتر از ده سال ادامه داشت2 از سال 1342 كه امام سلام الله علیه قیام خود را شروع فرمود ، ما هم به پیروی از آن رهبر بزرگ مبارزه با طاغوت را
شروع كردیم . در آن مدت به دفعات از منبر محروم شدم . حتی یك دفعه یك سال تمام طول كشید . در سال 1357 به مدت یك سال به بافت كرمان تبعید شدم . ولی بعد از چند ماه تبعید شكسته شد ، به ارومیه برگشتیم . تا 21 بهمن 57 رسید كه انقلاب پیروز شد و در سال 1358 برای نوشتن قانون اساسی به عنوان خبرگان قانون اساسی انتخاب شده و به تهران رفتم ، سه ماه تنظیم قانون اساسی طول كشید . در سال 1361 برای مجلس خبرگان رهبری انتخاب شدم و در سال 1369 بار دوم به عضویت مجلس خبرگان در آمدم و اكنون به صورت یك روحانی آزاد مشغول تبلیغ
و هدایت و ارشاد مسلمانان و مسئول نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ارومیه می باشم و در سال 1374 در سومین نمایشگاه قرآن كریم به عنوان خادم قرآن معرفی شدم . و در زمینه وعظ و خطا به دارای بیانات گرم و سخنان ناقد و در عرصه تألیف قلم شیوا و توانایی دارم و حدود 30 اثر در زمینه علوم اسلامی ، تاریخ اسلام و قرآن پژوهی به رشته تحریر در آورده ام 1 .
1- 1- 2- اساتید از محضر اساتید فراوانی بهره برده ام به گفته خود وی ، ایشان بحث بدیع ، از كتاب مطول و شرح لمعه در خدمت حجت الله محمد تقی زرگر و وسائل ، را نزد مرحوم آیت الله شهید صدوقی بحث بیع و خیارات ، را از مكاسب ، نزد سید محمد باقر سلطانی طباطبایی و مقداری هم از محضر مرحوم آقا سید حسین قاضی فرا گرفت كه ایشان عضو هیئت منتحنه بود كه از طرف مرحوم آیت الله بروجردی انتخاب شده بود و در مدرسه فیضیه ، از طلاب امتحان می گرفتند قرار گرفت و مدتی نیز درس خارج مرحوم آیت الله بروجردی ، رفتم كه اواخر عمر ایشان شركت كرد .
1- 1- 3- آثار قرآن پژوهی قریشی آثار قرآن پژوهی قریشی عبارتند از : تفسیر احسن الحدیث ، قاموس قرآن و نگاهی به قرآن كه اكنون به توضیح هر یك از این آثار می پردازیم : 1 . تفسیر احسن الحدیث
كتابی است ساده و روان با جهت گیری هدایتی و تربیتی كه مخاطب آن توده مردم می باشد و نگارش آن در سطح قرار گرفته تا قرآن در سطح عموم مردم مورد فهم قرار گیرد و مردم با آگاهی از تعالیم انسان ساز قرآن به سوی عمل گام پیش نهند این تفسیر كل قرآن را به ترتیب از سوره حمد تا ناس را در بر دارد . 2 2 . قاموس قرآن این كتاب به شرح واژه ها و لغات قرآن كریم پرداخته و در نوع خود از بهترین آثار در لغت پژوهی الفاظ قرآن است . مؤلف آن را در سال 1349 ش شروع و در سال 1354 به اتمام رسانده است . قاموس قرآن در واقع دایره المعارفی است برای قرآن مجید كه تمام كلمات قرآن را به ترتیب الفباء توضیح داده و به اقوال لغت شناسان و روایات معصومین (ع) توجه نموده و بیش از ده بار به چاپ رسیده است . قرآن كریم با حذف مكررات و مشتقات حدود 1860
كلمه است ، در این كتاب هم كلمات فوق یكی یكی بررسی شده ، آیات آنها و مقداری از روایات و اقوال دانشمندان در تفسیر آیات بیان شده است . مثلا شما اگر كلمه وحی را در نظر بگیرید خواهید دید كه درباره ‹‹ وحی ›› چند صفحه سخن گفته : وحی انبیاء ، وحی برای بشر ، وحی موجودات زند و وحی موجودات مادی . . . ذكر شده است . و تألیف این كتاب حدود 5 سال طول كشیده است . 1 3- نگاهی به قرآن مؤلف در این كتاب به بررسی پاره ای از مباحث علوم قرآنی پرداخته و در آن اطلاعات سودمندی درباره قرآن شناسی ارائه داده است و در این كتاب از قبیل واژه قرآن به چه معناست ؟ قرآن چند آیه دارد ؟ سوره های مكی و مدنی قرآن كدامند ؟ در این كتاب 7 موضوع از موضوعات قرآنی نظیر وحی در قرآن ، تثلیث در قرآن ، محكمات و متشابهات سحر و معجزه ، خلقت در شش روز ، حروف
مقطعه و نظایر آن توضیح داده شده است . برخی مباحث آن جنبه كلامی دارد مثل بحث پیرامون بلاء ، مراد از امامت چیست ؟ شبهه اكل و مأكول و برخی جنبه علمی دارد مثل زنبور عسل ، هدهد ، و مورچگان و برخی جواب شبهات آیات مشكل است مثل بحث پیرامون آیه لیس بظلام للعبید لاخوف علیهم و لا هم یحزنون و برخی دیگر درباره اعلام و كلمات و حقایق و معارف دیگر قرآنی است 2 .
1- 1- 4- معرفی دیگر آثار قریشی 1 . الاخلاق و الآداب این كتاب عربی است . حدود هزار روایت و آیه در ضمن صد و ده فصل جمع شده است روایاتی كه جنبه حكایتی و اخلاقی دارند انتخاب شده است .
2 . المعجم المفهرس لا لفاظ الصحیفه الكاملیه استاد درباره این كتاب گوید : روزی یكی از دوستانم ، جناب آقای محمد امین رضوی گفت : صحیفه سجادیه ، كتابی است كه چندان به آن توجه نمی شود . شایسته است معجمی برای صحیفه بنویسیم ، كه دسترسی به مطالب آن آسانتر باشد . ایشان مرا به نوشتن معجم، تشویق كردند.این كتاب 5 سال طول كشید . و این كار در سه مرحله داشت : یكبار از اول تا به آخر نوشته شد و بعد تنظیم شد در نوبت سوم ، در دفتر مخصوصی و به ترتیب خاص ، پاكنویس شد.
3 . خاندان وحی در زندگانی چهارده معصوم علیه السلام در این كتاب از هر یك از معصومین علیه السلام چهار فصل و نادر آمده است كه مجموعا 196 نادره ها ، را تشكیل می دهد . در این نادره ها بیشتر ، آن حكایتی آمده است كه صحیح و در منابع اولیه وجود دارد . 4 . سیری در اسلام 5 . معاد علم از نظر قرآن 6 . سیری در عالم برزخ 7 . اعلام نهج البلاغه 8 . مفردات نهج البلاغه شرح لغات نهج البلاغه 9 . شخصیت امام حسن مجتبی علیه السلام 10 . مرد مافوق انسان امام حسین علیه السلام 11 . انفاق در مهدی موعود ( عج )
بخش دوم 1- 2- 1- منابع تفسیری ‹‹ احسن الحدیث ›› معرفی منابع هر تفسیر نه تنها در شناخت روش هر مفسر دارای اهمیت است ، بلكه این منابع ، بیانگر بینش مفسر و محتوای علمی تفسیر می باشد . بیان این مسأله میزان تأثیر پذیری مفسر از مفسران قبلی را روشن و میزان وابستگی و تقلید یا استقلال مفسر از دیگر مفسران را آشكار می سازد وی علاوه بر تفاسیر در این تفسیر از كتاب حدیثی ، لغت و كتاب های دیگر نیز استفاده كرده است . منابع در این تفسیر بر دو نوع است : یكی كتب تفسیری و دیگری كتب غیر تفسیری از آنجایی كه كتب تفسیری از اهمیت خاصی برخوردار است لذا در آغاز مهمترین منابع تفسیری را ذكر می نماییم و در مورد كتابهای غیر تفسیری تنها به ذكر آنها اكتفا می نماییم . 1- 2- 1-1- منابع تفسیری ‹‹ تفسیر احسن الحدیث ›› از این قرار است :1 . مجمع البیان این كتاب بعد از تفسیر تبیان شیخ طوسی از بزرگترین و گرانبهاترین كتب تفسیر اثنی عشری به شمار می رود . نویسنده این كتاب ابو علی فضل بن حسن ملقب به طبرسی مشهدی رضوی می باشد . قریشی در موارد متعددی به این تفسیر استناد نموده است : الف . قریشی در بیان معنای تعداد زیادی از لغات قرآنی از گفتار طبرسی در مجمع البیان استفاده كرده است در مورد كلمه ( رد ء ا ) در آیه : ‹‹ واخی هارون هو أ فصح مِنی لساناً فارسِلهُ مَعِی رٍدءاً یصدقنی إنی اخافُ ان یكًذبون ›› قصص : 34 .گفتار طبرسی را نقل كرده كه می گوید : وقتی كه گفته می شود فلانی ( ردء ) فلانی است معنایش این است كه یاور پشتیبان اوست 1 . ب . از موارد استناد قریشی به مجمع البیان می توان بعضی موارد اعراب و حركات را نام برد كه در روشن شدن معانی آیات ، نقش بسزایی دارد . در تف( ذلكم ) و ( أنَ الله ) هر دو محلای مرفوغند و تقدیر آیه چنین است : ( الامر ذلكم ) امر این است و الامر انَ الله موهن و آن امر این است كه خدا سست كننده نیرنگ كافران است و در آیه ‹‹ ذلكم فذقوه و انَ للكافرین عذاب النار ›› نیز همین تقدیر است و اینكه بعضی گفته اند كلمه ذلكم ( مبتدأ ) و كلمه ( فذقوه ) خبر است صحیح نیست برای اینكه ما بعد فاء هیچ وقت خبر برای مبتدأ واقع نمی شود . ج . قریشی تعداد زیادی از روایات را كه از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و ائمه اهل بیت علیه السلام را از مجمع البیان نقل نموده كه در توضیح معانی آیات مفید است از آن جمله در ذیل آیه أهٌم خیرُ ام فومُ تُبَع دخان : 37 . سهل بن ساعد از رسول خدا (ص) روایت كرده كه فرمودند قوم تبع را ناسزا نگوئید چون اسلام اختیار كردند . و در معنای حفده در آیه ‹‹ و جَعَلَ لكم من ازواجكم بنین و حفده ›› نحل : 72 . روایتی از امام صادق (ع) نقل كرده كه فرمودند
حفده فرزندان فرزندان می باشند . 1 2 . تفسیر المیزان المیزان فی تفسیر القرآن تألیف سید محمد حسین طباطبایی متوفی 1402 ه 1981 م . این تفسیر شریف كه تاكنون بارها به چاپ رسیده است در موارد بسیار آرای دیگر مفسران را در موضوعات مختلف مورد ارزیابی قرار داده و تعدادی را تأیید و برخی را رد نموده است و از نظر بعضی علت نامگذاری این تفسیر به ‹‹ المیزان ›› نیز همین امر بوده است 2 . این تفسیر ارزشمند حاوی امتیازات زیادی است از جمله اینكه شامل دو روش تربیتی و موضوعی قرآن می باشد و به وحدت موضوعی سود قرآن براساس هدف آن توجه داشته و برای توضیح و تشریح آیات ، آنها را به مقاطع معینی براساس سیاق واحد تقسیم نموده و معتقد است كه یك وحدت كلی بر قرآن حاكم می باشد كه در تمام آیات و سورش ساری و جاری است 3 . این تفسیر یكی از مهمترین تفاسیر شیعه به شمار می آید و از مزایای آن بحث های كامل و وسیع در تفسیر برخی آیات است كه مفسر بر بسیاری از كتب تفسیری و حدیثی و تاریخی و لغوی و دیگر منابع تكیه كرده و بر این نظر است كه تنها راه درك مفاهیم قرآنی این است كه قرآن را با خود قرآن تفسیر نماییم سپس به پیامبر و عترت و اهل بیت علیه السلام رجوع كنیم . 1
شایان ذكر است كه علامه در بیان لغت و اعراب و صور بلاغی آیات به اندازه ای كه به كشف مقصود منتهی گردد اكتفا نموده و برای تأیید صحت و مطالب عنوان شده مباحث عقلی و علمی و فلسفی و اجتماعی و تاریخی را در قسمت ‹‹ بیانات ›› به صورت مفصل آورده است كه در واقع توضیح بیشتر و تأیید معنایی است كه علامه آن را برگزیده است2 این تفسیر یكی از مهمترین منابع احسن الحدیث به شمار می آید به گونه ای متفاوت مورد استفاده مفسر بوده است . ‹‹ و یسئلونك عن الروح قل الُروحُ من امر ربی . . . ›› آیه 85 : اسراء .
علامه در مورد مفهوم این آیه توضیحاتی دارد كه خلاصه چنین است . واژه روح در لغت به معنای مبدأ حیات و ضمیر مذكر و مؤنث هر دو به آن باز می گردد و شاید به دلیل جواز استعمال برای هر دو جنس، آن باشد كه به طور مجازی می توان آن را برای موردی اطلاق كرد كه به وسیله آنها آثار نیك و مطلوب ظاهر می شود ، در این آیه مورد نظر گروهی روح را به وحی تفسیر كرده اند ‹‹ اوحینا الیك روحا من امرنا ›› آیه 52: شوری .
و علت نامگذاری وحی و قرآن به روح این بوده كه نفوس مرده را حیات می بخشد . ایشان به استناد به آیاتی كه جبرئیل را آورنده قرآن معرفی نموده یا وحی را روح الامین و حامل قرآن نامیده و روح القدس را كه غیر از ملائكه است به جای جبرئیل كه خود از ملائكه است دانسته نتیجه گرفته اند كه جبرئیل روح القدس را بر قلب پیامبر نازل می كند و این روح حامل قرآن است . به نظر علامه منظور از روح در آیه ‹‹ و یسئلونك عن الروح قل الروح من امر ربی . . . ›› . روح مطلق یا مقید نیست مصداق خاصی را مدنظر ندارد ، بلكه سئوال از حقیقت روح است كه این حقیقت در همه مصادیق وجود دارد . ایشان می فرماید كه كلمه من از حقیقت جنس را معنا می كند و می فهماند كه روح از جنس و سنخ امر است و امر خدا همان كلمه ‹‹ كن ›› است و آن كلمه ای ایجادی است و آن فعل خاص خداست كه اسباب گویند و تدریج در آن دخیل نیست و آن وجودی است بالاتر از زمان و ظرف مكان و نشئت ماده و روح به حسب وجود از سنخ امر از ملكوت است . 1 قریشی در رابطه با روح می فرماید : مراد از روح روحی است كه در بدن است و در بسیاری از آیات آمده كه روح جبرئیل و فرشته وحی است قل نزله روح القدس من ربك بالحق 102 نحل . قریشی در رابطه با آیه 12 تا 14 مؤمنون ثم انشأناه خلقا آخر می فرماید كه به استناد آیات قرآنی ادله مادی بودن روح را بیان می كند . بدین ترتیب كه خداوند در سوره مؤمنون بعد از بیان مراتب پنج گانه خلقت انسان كلمه انشأناه بر این معنی دلالت دارد كه بعد از كامل شدن بدن آن را به صورت خلقی دیگر ایجاد كردیم پس روح برخاسته از بدن است اگرچه ماده نیست ولی مادی است . این كلمه فقط درباره انسان آمده است كه با دمیدن روح مخلوق دیگری غیر از مخلوق اول می شود سپس نظر علامه را چنین بیان می كند براساس ‹‹ الامرُ الخلقُ و الامر ›› آیه 8 اعراف : 54 . امر را در مقابل خلق و قرار دادن كلمه كن را به امر در ایجاد مجردات بدون تجرد و خلق را به ایجاد مالیات با تدرج2
3 . تفسیر المنار ( تفسیر القرآن العظیم )
این تفسیر تألیف محمد رشد رضا ، متونی 1354 ه . ق . 1935 م . این تفسیر مجموعه دروسی است كه رشید رضا از استادش شیخ محمد عبده اخذ كرده در ابتدای قرآن تا آیه 53 سوره یوسف را شامل می شود . محمد عبده در این تفسیر ، روش تربیتی را ترسیم نموده مسلمانان را به كار گیری عقل و تفكر دعوت می كند ، به مسائلی چون علاج عوامل عقب ماندگی جوامع اسلامی توجه نموده و نظر مخالف نظر جمهور اهل سنت را در بر دارد و به گفته ذهبی راه معتزلی ها را در پیش گرفته اما به طور كلی به اقوال مفسران دیگر تقیدی ندارد و مبهمات قرآن را با آنچه در تورات و انجیل ذكر شده توضیح داده است .1نظر عبده در رابطه با فرشتگان و شیاطین این است نیروهای فعال و موجود در عالم طبیعت و در
جهت صلاح یا فساد حیات هستند آنها مانند انسان موجوداتی مستقل با اعضا و جوارح باشند را قبول ندارد و نظر او برخلاف نظری است كه اهل ظاهر از ظواهر آیات و احادیث می فهمند به اعتقاد رشید رضا جن دیده نمی شود هر كس كه ادعای رؤیت جن را بكند ناشی از خطای حس و ادراك مدعی می داند و به نظر او حدیث صحیحی هم در این خصوص نیامدن و هر كس كه ادعا كند جن را دیده است ، ادعایش وهم و خیالی بیش نیست و حقیقت خارجی ندارد . رشید رضا جن دیده نمی شود و هر كس كه ادعای رؤیت جن را بكند ناشی از خطای حس و ادراك مدعی می داند
و به نظر او حدیث صحیحی هم در این خصوص نیامده و هر كس كه ادعا كند جن را دیده است ادعایش وهم و خیالی بیش نیست و حقیقت خارجی ندارد ، رشید رضا بعد از اظهار این نظر حدیثی از ابو هریره می آورد در مورد اینكه كسی خرمای صدقه را دزدید و پیامبر خبر داد كه سارق جزو شیاطین است و احادیث دیگری هم از دیگران نقل شده كه دلالت بر این دارد كه انسان جن را م
ی بیند . رشید رضا بعد از نقل این احادیث می گوید حق این است كه در بین همه این احادیث صحیحی وجود ندارد . 1 قریشی در رابطه با جن می فرماید كه ما باید به وجود جن معتقد باشیم چرا كه قرآن و رسول خدا و امامان از وجود آن خبر داده اند . او معتقد است جن به مانند انسان بر روی زمین مورد تكلیف قرار گرفته جن ما را می بیند و ما آن را نمی بینیم و جن می تواند مانند ملائكه هم می تواند به شكل انسان باشد و فرق اساسی میان آن دو فقط در دیده شدن و دیده نشدن می باشد . 2 ‹‹ أَلَم تَرَ إلی الذین . . . . . مُوتُو اثُمَ أفیهُم . . . ›› 243 : بقره . شیخ محمد عبده سعی می كند مرگ و حیات مردم را توجیه كند می گوید : ‹‹ به آنها گفت بمیرید نه اینكه واقعا آنها را بمیراند ، بلكه منظور این است كه دشمن بر سر آنها مسلط كرد ، نیرو ، قوت و استقلال آنها را فرا گرفت و جمعیت آنها را پراكنده ساخت و باقیماندگان در زیر دست دشمن ، ضعیف و ناتوان گردیدند . سپس خداوند آنها را زنده كرد ، یعنی استقلال ، قوت و شوكت آنها بازگشت نمود و این یك نوع تأدیب برای آنها بود ، تا خود را پاك سازند و نتیجه اخلاق سوء خود را بدانند این است معنای مرگ و حیات امتها 3 . قریشی می گوید : منشأ این تأویل ظاهرا ترس از افكار زمان یا عدم تحلیل علمی چیزهایی از قبیل اژده ها شدن عصا ، شكافتن دریا ، نسوختن ابراهیم علیه السلام در آتش ، عاجزیم اما این ها از قدرت خدا كه زمام علل و عوامل طبیعت در دست او است بعید نمی باشد ، خدا در مقابل نظامات خلقت دست بسته نیست بهتر است ظواهر اینگونه آیات را در نظر بگیریم و از افكار مردم نترسیم و آنگاه آنها را نمونه ای از رجعت و قیامت بدانیم تا مفاهیم اسلامی به ذهن های مردم مأنوستر باشد . پس ‹‹ فقال لهم الله موتو اثم احیاهم ›› ظهور این جمله در مرگ و زنده شده و لفظ موتوا حاكی از اراده خداست یعنی خدا خواست بمیرند پس مردند 4 .
4 . تفسیر كشاف ابوالقاسم محمد بن عمر خوارزمی معروف جار الله زمخشری در سال 467 دیده به جهان گشود و در سال 538 دیده از جهان فرو بست . او در اندیشه و اعتقاد ، معتزلی بود و آشكارا آن را بر ملا می ساخت و تفسیرش را نیز بر مسلك اعتذال بنیان نهاد 1 .
تفسیر كشاف تفسیری است ارزشمند كه زیبایی و جمال قرآن را جلوه گر ساخته و در روشنگری و كشف بلاغت و سحر بیان آن ، بی نظیر است زیرا مؤلف آن در زبان عربی چیره دست بوده است ، بر لغت و اشعار و نیز علوم بلاغت و بیان و نحو و اعراب تسلطی كامل داشته است ، نگاه زمخشری در دلالت آیات كریمه قرآن نگاهی است ادبی و دقیق و فهم او از معانی آیات نیز فهمی است . ژرف و عمیق كه از هیچ مكتب كلامی خاص تأثیر نپذیرفته است . 2به عنوان نمونه در تفسیر آیه : ‹‹ وجوهُ یومئذ ناضرَهُ إلی ربها ناظِرهُ ›› می گوید ‹‹ وجه›› عبارت
است از جمله وجود شیء ‹‹ ناضره ›› از ریشه ‹‹ نضره ›› به معنای شادابی و درخشندگی او برخورد با نعمت ، إلی ربها ناظره یعنی تنها به خدایشان می نگرند نه به غیر او و این، به جهت تقدیم مفعول است ، چنانكه در این آیات إلی ربك یومئذ المستقر ، إلی ربك یومئذ المساق إلی الله تصیر الامور إلی الله المصیر . . . پیداست كه ایشان به چیزهایی می نگرد كه از شمار بیرون است و در جمعی كه تمام خلق در آن گرد آمده اند، در آن روز مؤمنان نظاره گرند ، زیرا ایشان پناه یافتگانی هستند كه نه ترسی بر آنان چیره است و نه اندوهی ، در نتیجه ، اختصاص یافتن نگاه آنها به سوی پروردگارشان مورد نظر می باشد و محال است كه آنها بتوانند خدا را ببینند . 3 قریشی ذیل تفسیر این آیه می فرماید با در نظر گرفتن ‹‹ وجوهُ یومئذ ناضره إلی ربها ناظره ›› در مقابل وجوهُ یومئذ باسره قرار گرفته چنین می شود كه وجوهی در امروز كه قیامت به پا می شود زیبا و خرم است و مسرت و بشاشت درونی از چهره نمایان است و مراد به نظر كردن به خدای تعالی نظر كردن حسی با چشم سرانجام می شود نیست چون برهان قاطع قائم است بر محال بودن دیدن خدای تعالی ، بلكه مراد قلبی و دیدن قلب به وسیله حقیقت ایمان است همانطور كه براهین عقلی هم همین را می گوید و اخبار رسیده از اهل بیت علیه السلام بر همین امر دلالت دارد 1 .
‹‹ فإذا فَرَغتَ فَا نَصب ›› آیه 7 : الم نشرح .نصب بر وزن عقل : رنج داده . رنج دیدن و در این آیه فعل امر است یعنی تلاش كن و خودت را به زحمت انداز به معنی نصب كن . زمخشری می گوید : از جمله بدعتها اینكه بعضی از رافضی ها ( شیعه ) لفظ ( فا نصب ) را به كسر صاد خوانده و گفته اند یعنی علی بن ابیطالب را برای امامت نصب كن : اگر این ادعا برای رافضی صحیح باشد ، ناصبی هم می تواند آن را با كسر بخواند و گوید : معنایش آن است كه : ناصبی بودن و دشمن داشتن علی بن ابیطالب را رسمی كن . و جآءَ رَبُكَ و الملكُ صَفا صَفا
زمخشری گوید منظور از آمدن خدا ، آمدن فرمان خدا است ‹‹ والامر یومئذ لله ›› انفطار: 19 . به عبارت دیگر منظور از آمدن خدا آن است ، كه وعده های خدا چنان عملی می شود و چنان تحقق پیدا می كند كه تمام حجابات و ابهامها از آنها برطرف می شود . علی هذا نسبت ‹‹ آمدن ›› به خدا مجاز عقلی است . آمدن ملائكه هم برای اجراء فرمان خداست در جای دیگر آمده است ‹‹ یوم تشقق السماء بالغمام و نزل الملائكه تنزیلا ›› فرقان : 25 صفا صفا حال است به معنی ‹‹ مصطفین ›› زمخشری در تفسیر آن گوید : ‹‹ فیصطفون صفا بعد صفا ›› . علاوه بر تفاسیری كه ذكر شد ، منابع تفسیری دیگری نیز مورد استفاده مفسر بوده است كه چون در مقایسه با تفاسیر پیشین كمتر مورد استفاده قرار گرفته تنها به ذكر اسامی آنها اكتفا می شود . 1 . تفسیر البرهان : بحرانی ، سید هاشم بن سلیمان ، 1107 ه . ق . 2 . تفسیر صافی : فیض كاشانی ، مولی محسن ، 1091 ه . 3 . تفسیر كبیر ، رازی ، فخر الدین محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی ، 606 ه . ق 4 . تفسیر قمی ، القمی ، علی بن ابراهیم بن هشام ، م 307 ه 919 م . 5 . تفسیر عیاش ، عیاش سمرقندی ، محمد بن مسعود بن عیاش . 6 . تفسیر خازن ، بغدادی ، علاء الدین علی بن محمد بن ابراهیم ، 725 ه . 7 . تفسیر آلاء الرحمن ، بلاغی نجفی ، محمد جواد بلاغی ، 1282 م .
8 . تفسیر الدر المنثور ، سیوطی ، جلال الدین عبد الرحمن ، 1404 ه . ق . 1- 2- 1- 2- منابع حدیثی و روایی قریشی در تفسیر خود اضافه بر كتب تفسیری كه از آن نام بردیم : روایات بسیار دیگری از پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیه السلام نقل كرده و از آنها استفاده نموده است . ما تنها به ذكر این منابع اكتفا می كنیم بدون آنكه همانند منابع تفسیری به توضیح تفصیلی آنها بپردازیم . این منابع عبارتند از :1 . بحار الانوار : مجلسی ، محمد باقر بن محمد تقی بن مقصود علی اصفهانی ، م 1111 ه.ق . 2 . نهج البلاغه : امام علی بن ابیطالب علیه السلام . 3 . الكافی : كلینی بغدادی ، محمد بن یعقوب ، م 328 ه . ق . 4 . علل الشرایع : الصدوق ، ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ، م 381 ه . ق . 5 . عیون اخبار الرضا : الصدوق ، ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ، م 381 ه . ق . 6 . الخصال : الصدوق ، ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ، م 381 ه . ق . 7 . التوحید : الصدوق ، ابو جعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ، م 381 ه . ق . 8 . سفینه البحار : قمی ، عباس ، م 1319 ه . ق . 1- 2- 1- 3- منابع لغوی قریشی علاوه بر تفسیر مجمع البیان از برخی از منابع لغوی نیز در تفسیر خود استفاده نموده است كه عبارتند از : 1 . صحاح 2 . قاموس قرآن 3 . مفردات فی غریب القرآن 4 . النهایه
1- 2- 2- توصیف مختصری از تفسیر احسن الحدیث تفسیر احسن الحدیث در 12 جلد به زبان فارسی تنظیم گردیده و جامع كل سوره قرآن می باشند . برخلاف بیشتر تفاسیر برای توضیح مفاهیم و معانی قرآن به تكرار حرف ها و نظریات گذشتگان روی نیاورده و با بهره جستن از دو سبك تفسیر قرآن به قرآن و قرآن با سنت نگارش این تفسیر را به انجام رسانده است اما شایسته ترین روش تفسیری را همان روش تفسیر قرآن به قرآن می داند و شیوه های دیگر را در تفسیر این كتاب وحیانی را جایز نمی شمارد . اما از آنجایی كه روش مفسر در تفسیر از جایگاه ویژه ای برخوردار است در این مجال خطوط كلی روش ایشان را در تفسیر یادآور می شویم گرچه شرح روش اصلی تفسیری در بخش های آتی خواهد آمد . 1-2-3- نگاهی كلی به شیوه تفسیری احسن الحدیث روش این تفسیر در ترتیب مباحث آن است كه در آغاز آیاتی را كه مطلب آن با یكدیگر مرتبط است بر می گزیند ، سپس ترجمه فارسی آن را می آورد و آنگاه كلمه هایی كه نیاز به شرح و تبیین دارند ذكر می كند. و پس از این، مطالب لازم تفسیری را زیر عنوان ‹‹شرح ›› می آورد . این تفسیر
همانند بسیاری از تفاسیر ، مقدمه در علوم قرآنی دارد كه در حقیقت جز مبادی تفسیر و آشنایی كلی با قرآن می باشد . مانند توضیح درباره كلمه قرآن، نزول دفعی و تدریجی و برخی دیگر از موضوعات شیوه مفسر در فهم آیات ، تفسیر قرآن به قرآن است ، تفسیر قرآن با بیان معصومان یعنی روایات اهل بیت عصمت و بهره گیری از واژگان عرب در فهم قرآن می باشد . در تفسیر سعی شده مطالب تفاسیر دیگر تكرار نشود و اقوال و آراء دیگران كه در غالب تفاسیر
مطول آمده ، روی هم انباشته نشود و ذهن خواننده را از معنی مورد نظر مؤلف دور ندارد و در نقل روایات به قدر ضرورت اكتفا شده از آنچه مایه سرگردانی خواننده است پرهیز گردیده است .
فصل دوم
مبانی ، روش و گرایش های تفسیری احسن الحدیث
بخش اول : مبانی تفسیریمبانی تفسیری به آن دسته از پیش فرضها و باورهای اعتقادی یا علمی گفته می شود كه مفسر با پذیرش و مبنا قرار دادن آنها به تفسیر قرآن می پردازد . 1 برخی از صاحب نظران مبانی تفسیر را به دو دسته ، مبانی صدوری تفسیر قرآن و مبانی دلالی تفسیر قرآن تقسیم كرده اند مبانی صدوری به آن گروه از مبانی گفته می شود كه صدور قرآن موجود را به تمام و مكان از ناحیه ذات اقدس حق تعالی به اثبات می رساند و مبانی دلالی ، به آن دسته از مبانی اطلاق می شود كه فرآیند فهم مراد خداوند از متن را سامان می دهند . مواردی نظیر قابل فهم بودن قرآن ، زبان مفاهمه در قرآن ، اختصاصی بودن یا عمومی فهم قرآن ، استقلال دلالی قرآن ، لایه ها و سطح ها معانی در قرآن ، نسبیت و یا عده نسبیت برداشت هایی از قرآن و عصری بودن فهم قرآن از مهمترین این مباحث است . 2 2- 1- مبانی تفسیری احسن الحدیث قبل از بررسی مبانی تفسیری قریشی ضروری به نظر می رسد دیدگاه ایشان راجع به اصطلاح ‹‹ تفسیر ›› و ‹‹ تأویل ›› و مباحث پیرامون آن روشن شود و همچنان كه لازم است هر مفسری قبل از شروع به تفسیر دیدگاه خود را در مورد این دو واژه از نظر تعریف آنها حوزه عملكرد هر یك فرق بین آنها و غیره . . . روشن سازد . از این جهت در این قسمت دیدگاه مفسر احسن الحدیث مورد ارزیابی قرار گرفته است . الف . تفسیر 1 . معنای لغوی تفسیر
تفسیر از ماده ‹‹ فسر ›› است آن كشف چیز پوشیده و پنهان می باشد . 3 و بر بیان و ایضاح دلالت می كند 4 برخی گفته اند كه باب تفعیل از ‹‹ فسر ›› بر تكثیر دلالت دارد 5 وعده ای تفسیر را مشتق از ‹‹ سفر ›› دانسته اند كه كشف چیزی پوشیده و پنهان است و به اعیان اختصاص دارد 1 می توان گفت كه دو واژه ‹‹ فسر ›› و ‹‹ سفر ›› از نظر لفظ و معنا به هم نزدیكند اولی برای آشكار كردن معنای معقول و سفر برای آشكار كردن اشیاء به جهت قابل رؤیت
شدن آنهاست بنابراین تفسیر كشف مراد مبهم لفظ است 2 و به بیان همراه با تفصیل اطلاق می شود و برخی آن را مختص مفردات و الفاظ غریب و آنچه اختصاص به تأویل دارد دانسته اند . 3 نتیجه آنكه اصل واحد در این ماده شرح همراه با توضیح است و از نظر لغوی در مورد كلامی كه نوعی اجمال یا ابهام دارد به كار می رود . قریشی به معنی لغوی تفسیر پرداخته و فرموده است ‹‹ تفسیر ›› را مشتق از ‹‹ سفر ›› دانسته و به معنای كشف و آشكار كردن چیزی كه پوشیده است می باشد . 4 2 . معنای اصطلاحی تفسیر در قرآن واژه تفسیر یك بار در آیه 33 ‹‹ الفرقان ›› به كار رفته است . و لا یأتونكَ بمثلِ إلا جئناكَ بالحق و اَحسَنَ تفسیرا كه معنای میان و تفصیل می باشد و در میان مسلمانان این واژه در مورد شرح متون دینی به ویژه آیات قرآن به كار می رود و از آن تعاریف
مختلفی ارایه شده كه برخی از آنها ذكر می گردد . علامه طباطبایی رحمه الله در تعریف آن می گوید:تفسیر بیان معانی آیات قرآنی و كشف مقاصد و مدلول های آن است . 5 آیت اله خوئی رحمه الله معنای تفسیر را بیان مراد خداوند در قرآن می داند كه در آن تكیه بر ظن و استحسان و چیزی كه حجیت آن از طریق عقل یا شرع ثابت نشده جایز نمی باشد و این به دلیل نهی از پیروی ظن می باشد 6 .
‹‹ زركشی ›› در تعریف تفسیر می گوید : تفسیر علمی است كه به وسیله آن كتاب خدا بر پیامبرش نازل شده فهمیده و معانی آن بیان می شود و احكام و حكمش استخراج می گردد و از علم لغت و نحو و صرف و بیان و اصول و فقه و قرائات كمك می گیرد و به شناخت اسباب نزول و ناسخ و منسوخ احتیاج دارد . 1
از این تعاریف به دست می آید : كه تفسیر توضیح مراد كلام خدا در مواردی كه معنا به نوعی پنهان می باشد و یا به صورت مجمل بیان شده ، و فقط به الفاظ اختصاص ندارد . به علومی نظیر معانی ، بیان ، لغت ، صرف و نحو ، قرائات ، اسباب نزول ، ناسخ و منسوخ و . . . . احتیاج دارد . آقای قریشی می گوید : تفسیر در واقع توضیح مراد كلام خداوند است و پرده برداری از معانی پنهان و مقاصد نهایی كلام است 2 . 3 . ضرورت تفسیر قرآن بزرگترین معجزه تاریخ است و متناسب با نیازهای جامعه بر معاصران پیامبر به زبان خود آنها براساس حوادث و وقایع گوناگون نازل شد و ضرورت شناخت آن به این جهت است كه
باید راهنما و هدایت گر انسانها در امور زندگی باشد چرا كه خود قرآن خویشتن را نور ، هدایت و بیانگر هر چیز می داند . تا مردم با آگاهی و تأمل و جستجو راه سعادت و تكامل را بیابند و از آن پند گیرند گرچه آیات وحی برای مردم خصوصا مردم عصر نزول قابل فهم بوده ، اما وجود اموری نمایانگر نیازمندی قرآن به تفسیر است 3 . قریشی نیز از بیان ضرورت تفسیر قرآن غافل نبوده و در آیه : ‹‹ و انَزلنا إلیكَ الذِكرَ لتبَینِ للناس ما نٌزَلَ الیهم ›› 44 : نحل . فرموده : قرآن به زبان مردم نازل شده و كتابی مبین و آشكار است و به پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله دستور داده شده تا قرآن را شرح و توضیح دهد زیرا فهمیدن ظاهر معانی غیر از تفسیر است و همچنین در ذیل آیه : ‹‹ افلایتربرون القرآن أم علی قلوب اقفالها ›› . می گوید باید در مواعظ و احكام قرآن تدبر كرد و به فهم آن نایل آمد چرا كه قرآن برای عموم نازل شده و پیامبر نیز تأكید فراوانی بر علم و عمل به قرآن داشتند و به كسانی در قرآن تدبر نمی كنند مشمول ‹‹ ام علی قلوب اقفالها ›› 1 می داند . باید كه قرآن را بفهمند و از آراء خود چیزی به آن نیفزایند ، بلكه باید از دانایان كه در علم پیشرفت كرده اند و احاطه پیدا كرده اند بپرسند و این ضرورت تفسیر قرآن را می رساند . 4 . تفسیر به رأی مقصود از تفسیر به رأی ، تفسیر آیات براساس استحسان ، قیاس ، مرحجات ظنی و میل درونی و براساس پیروی از هوای نفس است كه در آن ، اصول عقلی و تدبر بكار نرفته است 2 . آقای خوئی معتقد است : شاید معنای تفسیر به رأی این باشد كه فرد به طور مستقل و بدون مراجعه به كلمات ائمه در موردی نظر دهد ، در حالی كه معلوم است كه ائمه عدل و همتای
قرآن هستند و در موقع تمسك به قرآن مراجعه به آنان واجب است . بنابراین اگر انسان به عموم یا اطلاقی كه در قرآن وارد شده ، بدون تحقیق و بررسی از تخصیص یا تقیید موجود در بیانات ائمه عمل كند ، البته تفسیر به رأی است . علامه طباطبایی می نویسد : آن چیزی كه در روایات تفسیر به رأی نهی شده همان استقلال در تفسیر قرآن و اعتماد مفسر بر خودش است . بدون اینكه به غیر خودش مراجعه كند و لازم این مطالب آن است كه از دیگران در مورد تفسیر قرآن كمك جوید و در پایان نتیجه می گیرد كه در
تفسیر قرآن باید از خود قرآن تمسك جست . در جای دیگر هم می فرماید : مقصود از منع تفسیر به رأی از طریق و روش است نه منع از نتیجه كشف شده پس باید در تفسیر و فهم قرآن روش انتخاب كرد كه غیر از روش معمولی برای فهم و تفسیر كلمات مردم است . 3قریشی در تفسیر احسن الحدیث ذیل آیه : ‹‹ قل إنما حرم ربی الفواحش . . . ما لم ینزل سلطانا و إن تقولوا علی الله مالا تعلمون ›› 33 : اعراف . تفسیر به رأی را معنا كرده اند و گفته اند كه تفسیر به رأی نسبت چیزی بر خدا دادن بدون علم به آن است كه از جانب خود چیزی را حلال یا حرام خوانده به خدا نسبت دهیم . از امام صادق (ع) نقل شده : از دو چیز بپرهیزید یكی اینكه با رأی خود فتوی بدهی و به آنچه نمی دانی ایمان بیاوری . قریشی در تفسیر آیات به قرآن و روایت استناد می كند و تفسیر قرآن را جز به آنها جایز نمی داند 1 . همچنین از قول طبرسی ذكر می كند كه تدبر به معنای نظر كردن در عواقب امور است و این سرانجام را همان عاقبت امور یا تأویل می داند . از این رو در اینجا به بررسی معنای تأویل و نظر مفسر درباره آنها می پردازیم . ب . تأویل 1 . معنای لغوی و اصطلاحی تأویل تأویل از ریشه ‹‹ أول ›› به معنای رجوع یا بازگشت است 2 زبیدی در تاج العروس می گوید : اوله الیه تأویلا رَجَعهُ 3 ابن فارس نیز گفته اول دارای دو اصل است : 1 . ابتدای امر كه واژه ‹‹ اول ›› به معنای ‹‹ ابتدا ›› از این فصل است .
2 . انتهای امر ، تأویل كلام به معنای عاقبت و سرانجام كلام 4 راغب در مفردات می گوید : تأویل برگرداندن شیء به غایتی است كه از آن اراده شده است ، چه قول باشد و چه فعل 5 برخی نیز تأویل را از ‹‹ أول ›› به معنای بازگشت می دانند و از ریشه ‹‹ ایاله ›› به معنای سیاست 6 با توجه به آنكه هر اصطلاحی در حوزه خود معتبر است تا مفاهیم با یكدیگر خلط نگردد می توان گفت : تأویل نزد قدما به معنای تفسیر ، باطنی است و مقصود از آنها معنای باطنی معنای رمزی و اشاره ای كه باید از طریق سیر و سلوك ، ریاضت نفس و كشف و شهود به دست آید و اصطلاح كلامی و اصولی لفظ بر معنای مرجوح می باشد 1
استاد قریشی نظر خویش را راجع به تأویل گفته است : تأویل از ریشه ‹‹ أول ›› یعنی رجوع و آل الیه ای رجع برگشتن و برگشت دادن ، تأویل قرآن یعنی واقع شدن خبرهای آن در خارج است . 2 2 . كاربرد و معانی تأویل در آیات قرآن واژه تأویل در مجموع 17 بار در قرآن به كار رفته و به سه معنی آمده است : 1 . تأویل متشابه : سخن خدا در آیه 7 آل عمران مصداق متشابه قولی و در آیات 78 و 82 سوره كهف مصداق متشابه فعلی است . 2 . تعبیر رُویا : تأویل در آیات 6 ، 21 ، 36 ، 37 ، 44 ، 45 ، 100 ، 101 سوره یوسف به این معناست . 3 . فرجام و عاقبت كار : آنچه در نهایت امر به آن منتهی می شود تأویل در آیه 35 اسراء به این معنا آمده است . 3 . تفاوت تفسیر و تأویل دیدگاه های متفاوتی درباره تفسیر و تأویل بیان شده است : 1 . ترادف : در نظر غالب متقدمان مانند ابن جریر طبری تأویل با تفسیر مترادف است و تفاوتی میان این دو نیست . 3 سیوطی نیز از ابو عبیده نقل كرده كه تفسیر و تأویل به یك معنا و همان هستند . 4 2 . تباین : در نظر گروهی از متقدمان و متأخران بین تفسیر و تأویل تفاوت وجود دارد و هر یك
مربوط به حوزه ای خاص است . ابوالفتح رازی معتقد است : تفسیر مربوط به كشف معانی آیات محكم است و تأویل مربوط به بیان معانی آیات متشابه 1 علامه طباطبایی هم می فرماید : تأویل قرآن حقیقت واقعی است كه مستند تمام بیانات قرآنی اعم از حكم ، موعظه ، یا حكمت است و تأویل قرآن مربوط به امور خارجی و عینی است نه از سنخ الفاظ از این جهت تأویل اختصاصی به آیات متشابه ندارد ، بلكه تمامی آیات را فرا می گیرد برخلاف تفسیر كه مربوط به معانی مراد الفاظ است . 2 3 . عام و خاص گروهی معتقدند كه بین تفسیر و تأویل رابطه عام و خاص مطلق هستند به این معنا كه تفسیر را عام و تأویل را خاص می دانستند . راغب اصفهانی می گوید : تفسیر اعم از تأویل است كه مربوط به الفاظ و معانی است ولی تأویل اختصاص به معانی دارد همچنان كه تفسیر مربوط به كتب الهیه و غیر الهیه است ولی تأویل مربوط به كتب الهیه است3 . 4 . خاص و عام برخی تأویل را عام و تفسیر را خاص دانسته اند نزد اكثر متأخرین تفسیر غیر از تأویل است تأویل درباره آیات هم به معنای رفع ابهام و هم دفع شبهه در حالی كه تفسیر را اختصاص به رفع ابهام از كلام و برداشتن اجمال در الفاظ و معانی دارد . 4 تفاوت تفسیر و تأویل از نظر استاد قریشی
ایشان در این زمینه اظهار داشته كه تأویل به معنی مفهوم قرآن باز می گردد ، رجوع به مآخذ یا نتیجه آن ، و تأویل در قرآن جز به این دو معنا نیامده است ، از منظر وی تأویل اختصاص به معنی دارد و تفسیر شامل لفظ و معنی می گردد ، بنابراین ایشان تفسیر را عام تراز تأویل می داند . 2- 1- مبانی تفسیر احسن الحدیث مقدمه همان گونه كه گذشت منظور از مبانی تفسیری ، همان باورهای اعتقادی و علمی مفسر در تفسیر است كه با مبنا قرار دادن آنها به تفسیر قرآن می پردازد . در مجموع با توجه به بررسی هایی كه روی این تفسیر انجام شده می توان مهمترین مبانی آن را این عناوین بر شمرد : 1 . حجیت ظواهر قرآن . 2 . بواطن قرآن . 3 . وحیانی بود و الفاظ قرآن .
ادامه خواندن مقاله بررسي روش تفسيري احسن الحديث
نوشته مقاله بررسي روش تفسيري احسن الحديث اولین بار در دانلود رایگان پدیدار شد.