nx دارای 19 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد nx کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز nx2 آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ريختگي احتمالي در متون زير ،دليل ان کپي کردن اين مطالب از داخل فایل ورد مي باشد و در فايل اصلي nx،به هيچ وجه بهم ريختگي وجود ندارد
بخشی از متن nx :
تاریخچه آب انبار
آب انبار در كشورهای یونان و روم نیز از این شیوه برای ذخیره آب استفاده می‌شد.
آب‌انبار در ایرانشرایط اقلیمی خشك و نیمه خشك بخش عمده ای از ایران، تاثیر ژرف و بنیادی در خلق پدیده‌های گوناگون معماری این سرزمین گذاشته است. ریزش‌های آسمانی در ایران، به جز ناحیه شمالی و سواحل دریای مازندران، در بقیه نواحی بسیار كم است. به همین دلیل، از دیرباز در بیشتر دشت‌های وسیع ایران، برای دسترسی به آب، تلاش چشمگیری صورت گرفته و ایرانیان با بهره جستن از تمامی توانایی‌های خود، ده‌ها كیلومتر قنات حفر كرده اند. آنها در كنار ساخت قنات‌ها و سدها، به ذخیره سازی آب‌های فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آنها در فصل‌های گرم سال نیز توجه داشته اند و برای تحقق این مساله، «آب‌انبار» را بنیان گذاشته اند.
آب‌انبارها علاوه بر نقش مهمی كه در زندگی روزمره مردم داشته اند، از موقعیت خاصی نیز در فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین، بهره مند بوده اند. پیوند میان آب و آیین‌های مذهبی، در دوران بعد از اسلام نیز در ایران ادامه یافت؛ به گونه ای كه نیایشگاه‌های آناهید، جای خود را به مصلی‌های شكوهمند خارج از شهر داد. آب‌انبارها در بافت شهرهای حاشیه كویر، مركز بسیاری از آبادی‌ها و شهرك‌ها و محله‌ها بوده‌اند و در بسیاری از محله‌ها بزرگترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار می‌روند.
فن ساختمان و شیوه معماری در ساختمان آب‌انبارها دارای اعتبار خاصی است؛ چرا كه سازندگان این واحدها با دقت و نكته‌سنجی بسیار، به مسایل عمده ای چون میزان فشار آب بر كف و سطح آب‌انبار، مساله اندود داخل بنا، تهویه، تصفیه و جلوگیری از آلودگی آب، توجه كامل داشته‌اند. هنر تزیین نمای خارجی این آب‌انبارها، به خصوص سردر ورودی آنها و در برخی از موارد، انتخاب اشعار جالبی برای كتیبه بالای سردر، همگی نشان دهنده آن است كه این بناها با بسیاری از ویژگی‌ها و روحیات ساكنان پیرامون خود، ارتباط نزدیك و مستحكمی داشته اند.
دلایل وجودی آب‌انباردلایل جمع‌آوری و نگهداری آب در آب‌انبارها را می‌توان به صورت زیر دسته بندی كرد: الف) تبخیر شدن آب در اثر تماس مستقیم با گرمای خورشید و جریان هواب ) فاسد شدن آب در هوای آزادج) گرم شدن آب به علت تابش نور خورشیدعملكرد و اركان آب‌انبارهاانواع آب‌انبارها از نظر نوع عملكرد و اركان : 1 آب‌انبارهای خصوصی: این آب‌انبارها در خانه‌های شهری و یا روستایی، عموما در زیر ساختمان یا در زیر سطح حیاط ساخته می‌شوند. مخازن این آب‌انبارها معمولا مكعب یا مستطیل هستند و سقفی مسطح یا گهواره‌ای دارند. در این نوع آب‌انبارها اگر مخزن زیر حیاط خانه ساخته می‌شده، برداشت آب از آنها با دلو و از راه دریچه‌ای كه در سقف یا نزدیك به سقف بوده، به وسیله تلمبه
دستی انجام می‌گرفته است. اما چنان چه مخزن در زیر قسمت مسكونی ساخته می شد معمولا دسترسی به آب از طریق پاشیر صورت می‌گرفت. این مخازن، عمدتا یك هواكش یا بادگیر برای تهویه دارند كه تا بام خانه امتداد می‌یابد. گنجایش برخی از این آب‌انبارها برای تامین مصرفی سه تا چهار سال یك خانه، كافی است.«ایران به جز چند رود بزرگ و متوسط كه با بهره‌مند بودن از سرچشمه‌های برفگیر، در تمامی طول سال جریان دارند، عمده رودها در بخش كوتاهی از سال، آب در بستر دارند و بیشترشان از میانه بهار تا پایان پاییز، خشك و بی آب هستند.»
2 آب‌انبارهای عمومی: این آب‌انبارها اكثرا بناهای بزرگ و چشمگیری هستند و سازندگان آنها حكام و اعیان یا مردان نیكوكار محلی بوده‌اند كه هزینه ساخت آنها را از بیت‌المال یا از اموال خویش می‌پرداخته اند.الف) آب‌انبارهای شهری: معمولا در مراكز محله‌ها و در كنار امكان مذهبی، آموزشی، رفاهی و تجاری ساخته می‌شدند. نمونه‌های بازمانده از این آب‌انبارها نشان می‌دهد كه آنها نسبت به انواع دیگر دارای ظرفیت بیشتری بوده و می توانستند نیاز محلات پرجمعیت شهری را برای ماه‌ها تامین كنند.
اهمیت حیاتی این بناها موجب می‌شد كه در انتخاب نوع مصالح و كیفیت ساختمان آنها شود و افزودن بر بخش‌ها و اجزای ضروری، جلوخان‌هایی بزرگ، سردر و هشتی، پله‌های پهن، بادگیرهای بلند و همچنین تزیینات گوناگون در آنها به كار رود. از جمله معروفترین این آب‌انبارها در تهران باید به این موارد اشاره كرد: «سید اسماعیل، صاحب ایوان، بابا نوذر، یوزباش، سید ولی، امامزاده یحیی، رضا قلی خان، چهل تن و كوچه غریبان. در سمنان آب‌انبار قلی و سرخه، در قزوین آب‌انبارهای حاج كاظم و سردار بزرگ، در مشهد آب‌انبارهای حوض لقمان، حوض میرزا ناظر، بالا كوچه و چهل پایه و در كاشان آب‌انبار سیدحسین دخان، از نمونه‌های معروف این نوع معماری به شمار می‌روند. 2_ب) آب‌انبارهای روستایی: عموما در میدان‌های مركزی روستاها ساخته می‌شدند. این آب‌انبارها معماری بسیار ساده ای داشتند و از مصالح موجود در محل و بیشتر بدون تزیینات و پیرایه‌ها، شكل می‌گرفتند. از نمونه‌های شناخته شده این آب‌انبارها می‌توان به آب‌انبار حاج سیدحسین در آبادی خنك (خونك) و آب‌انبار دو راه در آبادی در رحمت آباد استان یزد اشاره كرد. 2-ج) آب‌انبارهای قلعه ای: این آب‌انبارها بسیار ساده و اغلب به صورت حوض‌های سرپوشیده‌اند. مخزن آنها نسبتا كوچك و عمیق است و به شكل چاهی سریع در قسمت مركزی آب‌انبار ساخته می‌شده است. برخی از آنها به نحوی با مجموعه بناهای قلعه تركیب شده‌اند كه بتوانند آب باران كه روی بام‌ها و صحن قلعه روان می‌شود، جمع آوری و ذخیره كنند.
معماری آب‌انبارهای داخل كاروانسراها را می‌توان تاثیر گرفته از این نوع آب‌انبارها دانست و در این گروه مطالعه كرد. این بناها معمولا به صورت حوض‌هایی سرپوشیده در میان حیاط و روی محورهای اصلی كاروانسرا ساخته می‌شدند. 2-د) آب‌انبارهای میان‌راهی: این آب‌انبارها معمولا در مسیر جاده‌های كاروان‌رو و در كنار كاروانسراها شكل می‌گرفتند. آنها مخازن استوانه‌ای و پوشش گنبدی دارند و برخی نیز اطاق و كلاه‌فرنگی‌هایی برای استراحت مسافران و خواندن نماز دارند. از نمونه آب‌انبارهای میان‌راهی می‌توان به آب‌انبارهای حوض بلند وزیر بر سر
راه یزد به مشهد و آب‌انبار حاج حسین معمار در جاده یزد به تهران، اشاره كرد. 2-ه) آب‌انبارهای بیابانی: معمولا در بیابان‌های خشك و به منظور سیراب كردن دام‌ها ساخته می‌شدند. مخازن این آب‌انبارها معمولا چهارگوش ساخته می‌شده و دیوارهای‌شان حدود دو متر بالاتر از سطح زمین بوده است.
مقدمه
شكل 1: یك آب انبار قدیمی سنگی در جاده تهران – گرمسار. در این عكس قسمت های مختلف آب انبار شامل مخزن، گنبد و سردر راه پله مشخص می باشد.به دلیل خشكی آب و هوای بخش عمده ای از كشور ایران و عدم ریزش باران كافی در بیش از شش ماه از سال در اكثر نقاط و در نتیجه فصلی بودن آب رودخانه ها و عدم دسترسی به آب، تمهیدات گوناگونی جهت تامین آب شیرین در فصول خشك سال شده است. احداث بند، قنات و آب انبار را می توان از این جمله نام برد. در این رابطه، آب انبار همان گونه كه از نام آن مشخص است، برای ذخیره آب در فصول پر آب و استفاده از آن در بقیه ایام سال می باشد.قدیمی ترین آثار به جای مانده از آب انبار تقریباً با پیدایش اولین تمدن های ایران هم زمان است. مخزن آب شهر ایلامی – دورانتاش (1) در چغازنبیل مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد هنوز باقی است. از دوران حكومت هخامنشیان نیز بقایای آب انبار و آب راه های متعدد در قصر جمشید وجود دارد.در دوره اسلامی، آب انبار نیز مانند سایر ابنیه شهری در مراكز تجمع، مانند راسته های بازار و مراكز محلات و همچنین در كاروانسرا های بین راهی احداث می شده. در شهر های گرم و خشك ایران هر محله ای اغلب برای خود یك آب انبار داشته كه توسط اهالی محل احداث می شده و یا گاهی بانی آن یكی از افراد متمكن و خیرخواه محله بوده است. آب انبار توسط اهالی خود محل اداره می شد و از كسی مبلغی برای استفاده از آن گرفته نمی شد، فقط اهالی محل خرج تعمیرات و نگهداری آن را می پرداخته اند.در شهر های گرم و خشك آب انبار از ابنیه مهم شهری بوده و بنای آن با بادگیر های بلند و گنبد های حجیم از فواصل دور در سیمای شهر خودنمایی می كرده است. آب انبار های مهم دارای سردر های ورود بسیار زیبا بوده اند كه با انواع كاربندی ها و مقرنس ها تزیین می شده و گاهی شعری در جهت سلام بر امام حسین (ع) و لعنت بر یزید و یا یادآوری خیری كه بانی آن انجام داده بر روی كاشی های هفت رنگ نقش می بست. چنانچه ابیات زیر قسمتی از اشعار نوشته شده بر روی آب انبار حاج میرزا حسین عامل در نزدیكی میدان امام ساوه بیانگر آن است.تاریخ احداث آب انبار ها، معمولاً در درگاه آن ها ثبت می شده و با حساب ابجد، سال بنای این آب انبار 1186 هجری قمری (2) كه به دوره زندیه بر می گردد، می باشد.فراهم نمودن آب بهداشتی، خنك و قابل دسترس برای همه اهالی، احتیاج به یك سری تدابیر زیست اقلیمی داشته است كه در دنباله این مقاله بحث خواهد شد.اقلیم
شكل 2: سردر راه پله یك آب انبار در روستای كوهستانی ابیانه. مخزن آب انبار، درست پشت راه پله واقع است.آب انبار در نواحی گرم و خشك از جمله ملزومات مهم برای تداوم زندگی در این مناطق بوده و در اكثر محلات شهری و روستا ها یك یا چند آب انبار وجود داشته است. این آب انبار ها شامل یك مخزن (3) بزرگ مكعب یا مكعب مستطیل و یا استوانه ای شكل در داخل زمین بوده اند كه روی این مخزن را با طاق قوسی و یا گنبدی می پوشاندند (شكل 1). این مخازن غالباً یك و در بعضی از موارد دو راه پله برای برداشت آب از مخزن داشته اند (شكل 9).
در نواحی كوهستانی نیز با وجود اینكه بارندگی نسبتاً بیشتر از نواحی گرم و خشك است و اغلب در این نواحی چشمه سار ها و نهر های دایم یا فصلی جریان دارد ولی برای ذخیره آب قابل شرب، معمولاً از آب انبار استفاده می كردند، هر چند كه تعداد آب انبار های در این نواحی كمتر از مناطق گرم و خشك می باشد. در بعضی از موارد، پوشش سقف آب انبار در نواحی كوهستانی خصوصاً در مناطق خوش آب و هوا و جنگلی، به صورت مسطح است و با چوب و كاهگل پوشش می شود. مخزن این نوع آب انبار ها به لحاظ پوشش سقف آن به صورت مكعب و یا مكعب مستطیل است (شكل 2).
شكل 3: نمای داخلی گنبد و هواكش آب انبار نو در محله آب انبار نو در ساری.در شهر همدان، در دامنه كوه الوند، خانه ها اغلب چاه داشته اند. البته در بعضی از خانه ها كه بر روی مجرای زیرزمینی قنات ساخته شده بودند، می توانستند مستقیماً از آب قنات استفاده كنند. در این گونه خانه ها، مسیر قنات از سیزان (4) رد می شده كه اطاقی به نام حوضخانه در آنجا با طاق ها و آجركاری های بسیار زیبا درست می كردند. این مكان در تابستان بسیار خنك بوده و جهت استراحت استفاده می شده. به این محل چشمه هم اطلاق می شده است. در اكثر سرا ها و مراكز محلات شهر نیز دسترسی به آب قنات امكان داشته است.
در مناطق پر آب و یا مناطقی كه مقدار نزولات جوی زیاد می باشد، آب انبار هر چند به تعداد اندك، وجود داشته است. در شهر تاریخی اصفهان در كنار رودخانه زاینده رود، اغلب خانه ها دارای چاه آب بوده اند و با كندن چند متر از خاك زمین، دسترسی به آب شیرین در تمامی ایام سال ممكن بوده است. آب مورد نیاز باغ ها و باغچه ها در بهار و تابستان، از طریق شبكه مادی ها (5) كه در محلات مختلف شهر جریان داشته و از رودخانه زاینده رود منشعب می شده تامین می گشته
است. ولی برای انجام عمل خیر یا در مناطق مرتفع شهر و در قسمت هایی از شهر كه از رودخانه دور و عمق آب های زیرزمینی نسبتاً زیاد بوده، مانند منطقه تخت فولاد در جنوب شرقی شهر اصفهان، آب انبار وجود داشته است.
شكل 4: سردر ورودی آب انبار نو در ساری در استان مازندران.در شهر شوشتر كه در بین دو شاخه از رودخانه كارون قرار گرفته است نیز اهالی در خانه ها چاه آب داشتند. ولی از آنجایی كه خاك این شهر شور است، لذا آب چاه شور بوده و اغلب برای استحمام، شستن ظروف و یا آبیاری درختان از این آب استفاده می شده است. جهت آب شرب، مردم از آب رودخانه استفاده می كردند. بدین ترتیب كه سقا آب را با مشك به خانه ها می برده و در یك ظرف بزرگ گلی به نام حُب می ریخته. بعضی از افراد هم خود به رودخانه می رفتند و آب بر می داشتند. البته در اینجا نیز در مناطقی كه از رودخانه دور بوده، آب انبار می ساختند.در شهر های كنار دریای خزر نیز مواردی معدود آب انبار در محلاتی كه امكان دسترسی به آب قابل شرب در تمامی فصول سال نبوده وجود داشته است ( شكل 3 و 4).
شكل 5: آب انبار سنگی قوام در ساحل خلیج فارس در بندر بوشهر.در تمام مناطق یاد شده در فوق، شكل كلی كالبد آب انبار همان گونه بوده كه در مناطق گرم و خشك توضیح داده شد؛ ولی در سواحل جنوبی كشور، نوع دیگری آب انبار كه در آن منطقه به نام بركه و آبگیر نیز خوانده می شود، وجود دارد كه اگرچه مخزن آن درون زمین واقع است، ولی محفظه بالای مخزن آن محصور نمی باشد و اهالی از طریق بازشو های اطراف مستقیماً به داخل آن می روند و آب را برداشت می كنند. آب این بركه ها عمدتاً از طریق جمع آوری آب باران از روی سطح زمین تامین می شود (اشكال 5 و 6).
در این سواحل اگرچه هوا مرطوب است، ول به دلیل میزان بسیار اندك بارندگی و شوری آب های زیرزمینی، وجود این بركه ها امری ضروری بوده و در اغلب موارد تنها امكان دسترسی به آب شیرین فقط از طریق آب بركه ها بوده است. در بندر لنگه و بندر بوشهر، با كندن چند متر از زمین به آب شور و یا تلخ می رسیدند و از این آب فقط جهت شستشو و آبیاری استفاده می كردند. بعضی از افراد مواقع شستن بدن با این آب، در آخر یك سطح آب شیرین بر روی بدن می ریختند تا نمك بر روی پوست بدن شسته شود.آب
شكل 6: مخزن آب انبار سنگی قوام در ساحل خلیج فارس در بندر بوشهر.آب انبار های به جز در سواحل جنوبی كشور غالباً در اواخر فصل زمستان شسته شده و مخزن آن ها از طریق نهر ها، قنات ها یا مسیل ها در اوایل فصل بهار یا مواقع بارندگی پر می شده. یكی از نكات مهم جهت تعیین مكان آب انبار، نزدیكی آن به آب جاری در فصول پر آب بوده است. مخزن آب انبار درچه ای دارد كه متصل به جریان آب قنات و یا نهر است. در مواقع پر كردن مخزن، مسیر عبور آب را كاملاً تمیز كرده و آن را از هرگونه آلودگی پاك می كردند و بعد از باز كردن دریچه مخزن، آب را در مخزن جاری می كرده اند تا پر شود.
به دلیل خنكی و بهداشتی بودن نسبی این آب، از آن فقط جهت آشامیدن و پخت و پز استفاده می كردند.به سه روش آب بهداشی و مطبوع برای آشامیدن در آب انبار ها ذخیره می شده است:1 – در آب انبار ها تاریكی محض وجود دارد و چون میكروب های غیر هوازی احتیاج به نور برای رشد و نمو دارند، بنابراین در این آب انبار ها از بین می روند.2 – به واسطه جاذبه زمین، املاح و ذرات موجود در آب ته نشین می شوند. همچنین بر روی آب، نمك و آهك می ریختند تا مانند كلر باكتری ها را در آب از بین ببرند. بنابراین تصفیه آب هم از طریق فیزیكی و هم شیمیایی صورت می گرفته است. البته شایان ذكر است كه در همه آب انبار ها موارد بهداشتی به یك میزان رعایت نمی شده.3 – با قرار دادن مخزن آب انبار در داخل زمین و تهویه هوای داخل آن، آب آب انبار در زمستان یخ نمی زده و در تابستان نیز برای آشامیدن خنك بوده است. دلیل این مطلب در دو قسمت بعدی همین مقاله ذكر خواهد شد.شیر آب آب انبار را معمولاً یك متر بالاتر از كف مخزن قرار میدادند تا رسوبات و املاح ته نشین شده در مخزن از شیر آب خارج نشود.
شكل 7: یك آب انبار پنج بادگیره با دو منبع ذخیره آب در جزیره كیش در اقلیم گرم و مرطوب. این آب انبار اخیراً مرمت شده است.در سواحل خلیج فارس و دریای عمان، رعایت نكات بهداشتی در مورد آب بركه انجام نمی شده و آب آنها آلوده بوده است. در این نواحی به علت شور بودن اغلب آب های زیرزمینی، در بسیاری از نقاط این سواحل تنها منبع تامین آب شیرین، بارندگی فصلی بوده و لذا بركه ها در كنار مسیل ها و مناطق آب گیر احداث می شده است.
بركه ها راه پله مجزا نداشته و از سطل و یا دلو برای برداشتن آب استفاده می شده است. بعضی از بركه ها در داخل مخزن خود پله داشته اند مانند آب انباز قوام در بوشهر در شكل 6 و افراد می توانسته اند داخل مخزن بركه بروند و آبرا مستقیماً از آنجا بردارند. بازشو های اطراف مخزن هم برای برداشت آب و ورود و خروج به داخل مخزن بوده و هم عملكرد تهویه را داشته است (اشكال 7 و 10). لذا چون فضای مخزن به طریق صحیحی محصور نشده و گرد و غبار و آلودگی ها به راحتی وارد مخزن و نهایتاً داخل آب می شده و همچنین به دلیل تماس مستقیم مصرف كنندگان با آب مخزن، این آب غیر بهداشتی بوده است. به علاوه تابش آفتاب كه از طریق بازشو ها وارد مخزن می شده، باعث گندیدگی و رشد موجدات آبزی می گردیده است.
با این وجود، به علت عدم دسترسی به منبع بهتر آب، استفاده از آب بركه ها برای اكثر اهالی این سواحل امری اجباری بوده است. اگرچه در اكثر شهر ها مدت هاست كه بركه ها بلا استفاده مانده اند ولی روستا هایی كه آب لوله كشی ندارند، هنوز اهالی از این آب استفاده می كنند.البته در تعداد بسیار كمی از روستا های خوش اقبال كه خاك آن شور نیست، مانند روستای طیس در شمال بندر چابهار، آب چاه شیرین است و اهالی مجبور به استفاده از آب بركه ها نیستند.تهویه
شكل 8: آب انبار شش بادگیره در شهر تاریخی یزد با اقلیم گرم و خشك و ساخته شده در دوره قاجاریه كه از بهترین نمونه های استفاده از جریان هوا جهت تهویه و خنك نمودن آب از طریق برودت تبخیری است.
فضای مخزن هیچ یك از آب انبار های حبس نمی باشد و همه آنها دریچه ای جهت تهویه هوا دارند. حبس بودن فضای مخزن علاوه بر آن كه امكان دسترسی به داخل آن را مشكل می نماید، آب را هم بسیار گرم می كند. مانند اتومبیلی كه در زیر آفتاب كلیه درب ها و پنجره های آن بسته باشد؛ لذا در روز های آفتابی فضای بسته مخزن بسیار گرم می شود. به علاوه، گرما و رطوبت بسیار زیاد داخل مخزن به مصالح و بدنه آن لطمه می زند. بدین لحاظ كلیه آب انبار ها دارای دریچه های تهویه بر روی بام مخزن (اشكال 3 و 11) و یا بادگیر می باشند. آب انبار های حاشیه كویر مركزی ایران اكثراً دو، چهار و یا شش بادگیر در اطراف مخزن دارند.
این دریچه های تهویه و بادگیر ها، علاوه بر تهویه فضای داخل مخزن باعث خنكی و گوارایی آب آن نیز می شوند، زیرا مقدار تبخیر آب در داخل مخزن به دلیل جریان هوا افزایش می یابد و فضای داخل آب انبار و بالطبع آب موجود در آن خنك می شود.همان گونه كه عنوان شد، تهویه در بركه های جنوب كشور از طریق بازشو های ورودی و پنجره های اطراف مخزن صورت می گیرد، ولی در این جا چون این بازشو ها همسطح كف زمین مجاور هستند، لذا خاك و گرد و غبار به راحتی وارد مخزن بركه می شود و از آنجا كه رطوبت هوا در سواحل جنوبی كشور نسبتاً زیاد است، بنابراین تبخیر چندانی در داخل مخزن صورت نمی گیرد. لذا اگرچه تهویه باعث جابجایی هوا در داخل مخزن می شود كه امر مثبتی است، ولی باعث برودت آب مانند مناطق گرم و خشك نشده و به علاوه به دلیل پایین بودن ارتفاع بازشو ها، جریان هوا، آب داخل مخزن را آلوده می كند ( شكل 10 و 11).
شكل 9: پلان و مقطع آب انبار شش بادگیره یزد. این آب انبار دو راه پله دارد یكی برای مسلمانان و دیگری برای زرتشتیان. خاك مجاور مخزن به عنوان پشتبند در مقابل نیروی جانبی آب داخل مخزن و گنبد روی آن عمل می كند.زمین
شكل 10: آبگیری در بندر لنگه. به دلیل اینكه پلان این نوع مخازن به شكل بعلاوه است، به آن چهار بركه نیز می گویند.
زمین آب انبار را در محلی انتخاب می كردند كه سفت باشد و تحمل وزن سنگین دیوار مخزن و طاق آن و خصوصاً آب داخل آن را داشته باشد.به سه دلیل مخزن آب انبار را در كلیه اقلیم ها و مناطق مختلف ایران همیشه در داخل زمین احداث می كردند:1 – دلیل اول این كه اگر مخزن بر روی سطح زمین باشد، فشار و نیروی جانبی آب درون آن به دیوار های مخزن باعث تخریب آن می شود و جهت مهار كردن این نیروی جانبی، احتیاج به پشتبند های بسیار قطور و تحمل مخارج بسیار بوده است؛ ولی اگر مخزن در داخل زمین قرار داشته باشد، خاك اطراف دیوار مخزن، باعث استحكام و مقاومت آن در برابر فشار آب درون آن می شود. همچنین در هنگام وقوع زلزله این نوع آب انبار در مقابل نیرو های جانبی زلزله مقاومت بسیار خوبی از خود نشان می دهد و در زلزله های مختلف ایران، آب انبار و سایر ابنیه زیرزمینی سالم و یا با آسیب نسبتاً كمی پابرجا مانده اند. (6)
2 – دلیل دوم كه این نیز حایز اهمیت می باشد این است كه وقتی مخزن آب انبار پاین تر از سطح زمین باشد، آب نهر یا قنات را می توان به راحتی و به طور طبیعی بر روی آن سوار نمود و احتیاج به نیروی اضافی جهت انتقال آب به داخل مخزن نخواهد بود.هر چه به عمق بیشتری از زمین داخل شویم، نوسان درجه حرارت كمتر و پس از عمق 65 متری برابر معدل درجه حرارت سالیانه بر روی سطح زمین می باشد. (7) بنابراین آب آب انبار زیرزمینی همانند آب چاه، در زمستان یخ نمی زند و در تابستان خنك و گوارا می باشد كه برای آشامیدن مزیت بسیار خوبی است.در روز اول تیر ماه سال 1372 در هنگام ظهر درجه حرارت در اطراف آب انبار حاجی سید حسین صباغ كاشانی در بازار كاشان (8) 29 درجه و در مجاور پاشیر آب انبار 18 درجه سانتی گراد بوده است كه نشان دهنده 11 درجه اختلاف بین هوای گرم خارج و دمای مطلوب در قسمت پاشیر می باشد.نحوه اجرا و نوع مصالح
شكل 11: بركه عباسی در بندر لنگه در استان هرمزگان با اقلیم گرم و مرطوب. رنگ سفید بدنه بركه ها مانع ذخیره شدن بیش از حد حرارت در مصالح می شود.برای احداث آب انبار، پس از مشخص كردن محل آن و كندن زمین، معمولاً كف آن را با شفته آهكی كاملاً می پوشاندند و یك پی یكپارچه به صورت رادیه ژنرال اجرا می كردند. در بعضی از موارد در صورت بزرگ بودن مخزن، كف آن را آجر فرش می كردند. دكتر پرویز ورجاوند، اندیشمند و محقق تاریخ اجتماعی و معماری ایران در این رابطه «آب انبار های خواجه و ریگ در یزد و آب انبار گنج علی خان در كرمان» (9) را مثال می زند.
برای دیوار های آب انبار از آجر قرمز كه به نام آجر آب انباری معروف است و در مقابل آب مقاوم می باشد، استفاده می كردند. البته در نواحی كوهستانی و یا مناطقی كه تهیه سنگ آسان تر و اقتصادی تر از آجر بوده از سنگ لاشه برای دیوار ها و گنبد استفاده می شده است (شكل 11). روی دیوار ها و كف مخزن را با ملات ساروج می پوشاندند و سپس روی دیوار ها را با گنبد و یا طاق و تویزه مسقف می نمودند.نوع مصالح و نحوه اجرا همیشه یكسان نبوده است. برای احداث آب انبار سردار بزرگ در قزوین (10) كه مخزن آن با 6000 متر مكعب گنجایش یكی از بزرگترین مخزن ها ها در ایران می باشد از شفته آهك در كل بدنه و كف بنا استفاده شده است (شكل 13). برای اجرای دیوار، این آب انبار، ابتدا محیط مخزن را به ضخامت دو متر و ضلع مجاور پله به ضخامت سه متر در زمین كنده اند. سپس این حفره را به تدریج با شفته آهكی پر كرده و بعد از سفت شدن آن اقدام به كندن خاك وسط مخزن نموده اند. كف مخزن را نیز با شفته آهك پر كرده و روی كل آن را ملات ساروج كشیده اند. سپس راه پله را مجاور دیوار قوی تر كنده و پس از تعبیه دیوار ها، روی آن را طاق آهنگ آجری زده اند. روی مخزن را نیز با تعبیه چهار فیلپوش در گوشه ها و یك گنبد دورچین عظیم آجری پوشانده اند.
شكل 12: آب انبار معصوم خانی، آب انبار حاج حسین و آب انبار عبد الحسین كه به نام آب انبار های سه قلو معروف است در شهر نایین در استان اصفهان قرار دارند.سازمان میراث فرهنگی این شهر یك راه ورودی از پایین راه پله به مخزن حفر كرده كه حدود یك ماه وقت صرف شده تا دیوار مخزن با مته و كلنگ به ابعاد 220 × 120 متر برای ورودی كنده شود. هنگام ورود به مخزن، بازدیدكننده به عظمت بنای آب انبار كه در عین سادگی انجام شده واقف می شود. طبق اظهار مقامات میراث فرهنگی، از این آب انبار در آینده احتمالاً به عنوان یك سالن تیاتر و یا نمایشگاه استفاده خواهد شد.برای پوشش مخازن كوچك از طاق و تویزه و یا طاق كلمبه استفاده می شده و گاهی نیز ستون جهت نگهداری طاق ها در داخل مخزن زده می شده است مانند آب انبار میرزا مقیم در كاشان ( شكل 14 و 15)، آب انبار بزرگ جزیره هرمز و آب انبار قوام در بوشهر (شكل 6). همان گونه كه در ابتدای این فصل اشاره شد، در مناطق كوهستانی و خوش آب و هوا و نقاطی كه امكان دسترسی به چوب آسان بوده، برای آب انبار های كوچك از سقف های تیر چوبی با پوشش حصیر و كاهگل استفاده شده است (اشكال 2 و 16).راه پله عموماً مجاور و یا عمود بر یكی از سطوح مخزن بوده و از سطح روی زمین شروع شده و تا پاشیر ادامه پیدا می كرده است. در مخازنی كه راه پله مجاور یكی از سطوح مخزن است مانند آب انبار سردار در قزوین، ضخامت دیوار آن سمت را بیشتر می گرفتند تا جبران فضای خالی راه پله
برای مقاومت در مقابل نیروی جانبی آب و احیاناً زلزله بشود. در انتهای راه پله یك یا چند شیر آب از جنس برنج جهت برداشت آب تعبیه می كردند. در هنگام بمباران شهر ها در طی جنگ اخیر ایران و عراق از این راه پله ها به عنوان پناهگاه استفاده می شده است.
ادامه خواندن مقاله در مورد پرش به محتواي اصليرفتن به نوارابزار
نوشته مقاله در مورد پرش به محتواي اصليرفتن به نوارابزار اولین بار در دانلود رایگان پدیدار شد.