nx دارای 30 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد nx کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز nx2 آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ريختگي احتمالي در متون زير ،دليل ان کپي کردن اين مطالب از داخل فایل ورد مي باشد و در فايل اصلي nx،به هيچ وجه بهم ريختگي وجود ندارد
بخشی از متن nx :
قلعه فلک الافلاک
مقدمهقلعه فلك الافلاك یا دژ شاپور خواست یكی از آثار كم نظیر و با شكوه كشور ما ایران است . این بنای كهن كه بر فراز تپه ای باستانی , در كنار چشمه ای پر خروش و در مركز شهر كنونی خرم آباد قرار گرفته , همچون دیگر آثار تاریخی سرگذشت پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. بسیاری از سیاحان, جهانگردان و حتی حاكمانی كه از آن دیدن كرده اند, در یادداشت ها و خاطرات خود ابهت آن را ستوده اند و برخی از آنها نیز مانند مسعود میرزا( ظل السلطان) كه د
ر تاریخ به یكی از شاهزاده های بی رحم قاجار شهرت دارد, به سال 1318- ق با ابراز تاسف و نكوهش از حاكمانی كه اقدامی به تعمیر ایت بنا ننموده اند, با پرداخت بیست هزار تومان به تعمیر می دهد و می نویسد: (( ; این مطلب را اغراق ندانند اگر قسم توجهی كه امروز اهل اروپا در آبادی باتلاق زارها و لجن زارها اروپا می كنند می توانم با اطمینان قسم بخورم كه اگر در همین خاك ] , [ فقط لرستان بكنند و سایر ایران ],[ بلكه دخل لرستان دو برابر مصر و صفایش و
قشنگیش هزار برابر سویس می شود. چه آنجاها را مهندسین قابل با مخارج های گزاف به زحمت این قسم قشنگ و زیبا كرده اند. این را دست طبیعت و پنجه قدرت مصفا نموده.))
می گویند: این جا بیش از آن قلعه باشد, نیایشگاه و یا آتشكده ای بوده است و بعد از آن دژ شاپور خواست , سپس اردوگاهی برای اسرای رومی , آنگاه خزانه جواهرات خاندان بدربن حسنویه , قلعه حكومتی اتابكان , والیان و سرانجام سربازخانه , انبار مهمات , محلی امن و مخوف برای نگهداری زندانیان سیاسی و امروز , موزه آثار باستانی – تاریخی و مردم شناسی لرستان.در گذر این تحولات تاریخی بنای اولیه و پیرامون آن دستخوش تغییرات فراوان شده است , به طوری كه از دوازده برج حصار گرداگرد آن , تنها نام (( دوازده برجی )) بر خیابان حاشیه غربی آن باقی مانده و دیگر از دروازه , دیوانخانه , ارگ , سروستان , كاروانسرا , باغ ارم و آسیابهای اطراف آن
خبری نیست ! در همین دو دهه با تلاشی كه برای حفظ و مرمت آن شده , اما حریم تاریخی اش بیش از گذشته ها مورد بی مهری قرار گرفته , به گونه ای كه برای دیدار و دسترسی آن می بایست از لابلای ساختمانهای بد منظر ساخته شده سالهای اخیر عبور كرد
.در متون تاریخی نام این بنا به صورتهای مختلفی مانند دژ شاپورخواست ، دژ سیاه ، دز بز ، قلعه خرماباد ، قلعه سفید ، سلاسل ، كاخ اتابكان ، قصر ، قلعه بالا ، كوشك ، قلعه فلك الافلاك ضبط شده و بومیان منطقه آن را به نام دوازده برجی می شناسند . قدیمی ترین نامی كه در متون
تاریخی به این قلعه اطلاق شده است دژ شاپور خواست است كه تا قرن ششم و هفتم هجری همچنان به همین نام مشهور بوده و پس از آن با ویرانی شهر شاپورخواست و شكل گیری شهر خرم آباد ، قلعه خرماباد خوانده شده است كه تا اوایل دوره قاجار همچنان به همین نام از آن یاد كرده اند .
در دوره قاجار با توجه به تعمیرات انجام گرفته در زمان محمد علی میرزا حاكم لرستان در سر یكی از برجهای قلعه كه بلندترین برج آن و مسلط بر تمام شهر و بلوك خرم آباد بوده اطاقی ساخته شده است كه به آن نام فلك الافلاك داده اند . و همین نام بعدها به كل مجموعه اطلاق شده است . معین السلطنه نیز در سال 1334 هجری به برجی كه ارتفاع آن از همه بروجات قلعه بیشتر بوده اشاره كرده كه مشهور به فلك الافلاك بوده است ( چاغروند ، همان ، ص 176 ) . اما حاج میرزا
عبدالغفار نجم الملك كه در سال 1299 هجری قمری كه 35 سال پیشتر در سفر خویش به خوزستان از این بنا دیدن كرده در سفرنامه خویش نوشته است كه قلعه محكمی معروف به فلك الافلاك ( منسوب به حسن خان والی ) خیلی معتبر و صاحب چند دست عمارت و حمام و غیره و چاه آبی به عمق یكصد ذرع نام می برد (نجم الملك ، ص 16/18 ) . شاید این قدیم ترین اشاره ای است كه به نام فلك الافلاك شده است . در این صورت وجه تسمیه ای كه معین السلطنه به آن اشاره می كند نفی می شود . واژه فلك الافلاك به فلك نهم كه آسمان همه آسمانها یا بلندترین آنهاست و فلك البروج به فلكی كه برجهای دوازده گانه دارد اطلاق می شود ( دهخدا ، لغت نامه ، ذیل « فلك » ) . غضنفری در این رابطه نوشته است : « شاید سبب نامگذاری جدید این دژ باستانی به فلك الافلاك را بتوان یكی توصیفات و تشبیهات بزرگ نمایانه صاحب عالم آرای نادری از قلعه های نظامی زمان از جمله قلعه ای در لرستان و دیگر وجود بارویی خشتی گرداگرد این قلعه دانست كه دارای دوازده برجی با كاربرد نجومی بوده است ( مطالعه اجتماعی … ، ص 48)
احتمالاً وجود حصار دوازده برجی در پیرامون قلعه فلك الافلاك و تشابه آن با بروج دوازده گانه فلكی ، همچنین شكوه و عظمت و ارتفاع قلعه در این نامگذاری مؤثر بوده است . نام دوازده برجی برگرفته از حصاری بوده است كه با مساحت تقریبی 10 هكتار پیرامون قلعه فلك الافلاك را احاطه می كرده است . در كتاب جغرافیای لرستان دور قلعه را یك خمس فرسخ آورده است ( ص 27 ) .رشته كوههای موازی زاگرس ، حائل مابین فلات مركزی و بخشهای جنوبی و غربی ایران قرار گرفته و لرستان در بخش میانی این رشته كوهها در گذر راههای مهم ارتباطی واقع شده و در طول تاریخ همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است .
از دشت سیلاخور و ورود به رشته كوههای زاگرس تا خروج از این رشته كوهها و ورود به دشتهای خوزستان به طول تقریبی 200 كیلومتر ، شاید هیچ نقطه ای را همچون دره و جلگه خرم آباد از لحاظ موقعیت جغرافیایی ( بر سر راههای ارتباطی ) ، سرابهای فراوان ، هوای مناسب ، موقعیت ویژه تپه قلعه فلك الافلاك نتوان یافت . دو رشته كوه در دو طرف دره خرم آباد با جهت شمال غرب به جنوب شرق ، آن را چون حصاری احاطه كرده اند ، دو رودخانه در وسط این دره تلاقی نموده به سمت جنوب در جریان است . با این وصف در مركز این دره ، صخره ای با ارتفاع حدود 20 متر و مساحت تقریبی 5300 مترمربع از سطح زمینهای اطراف در نتیجه فعل و انفعالات زمین شناسی سربرآورده كه مشرف بر دره و گذرگاههای ورودی به آن است .این تپه و صخره به واسطه موقعیت ویژه و واقع شدن در كنار سراب پر آب گلستان بنابر شواهد باستانشناسی ، همواره مورد توجه بشر در طول تاریخ بوده و دژ شاپور خواست نیز محصول توجه پادشاهان ساسانی به این نقطه بوده است كه در دوره های اسلامی عهد حسنویه و اتابكان و والیان لرستان در گذر تاریخ به حیات خویش ادامه داده است .
حصار ، برج ، بارو :
یكی از اجزاء و عناصر تشكیل دهنده قلاع قدیمی حصار بوده كه بنا به درجه و اهمیت قلعه ها به تناسب كاربری آنها ساخته می شده است . قلعه فلك الافلاك از آن جهت كه در طول دوره های مختلف تاریخی همواره به عنوان مقر حكمرانان مورد استفاده بوده ، بنابراین آن را باید در زمره یك دژ ارگ حكومتی به شمار آورد . كما این كه این قلعه در دوره های بعد ( قرن هفتم هجری ) در شكل گیری و تكوین شهر قدیم خرماباد نیز نقش اصلی را ایفا نموده است .
یك هیئت روسی به سرپرستی فردی به نام چریكوف در سال 1267 هجری قمری از خرم آباد دیدن كرده است . چریكوف كه سرهنگ ستاد بوده اطلاعات نسبتاً دقیقی در باره قلعه و شهر به دست داده است . در واقع قدیمی ترین نقشه موجود در باره حصار شهر و قلعه دوازده برجی نقشه ای است كه شخصی به نام پرسكوریاكف واگرا نوویچ به راهنمایی چریكوف تهیه كرده است كه نشان می دهد كه شهر به وسیله دیوارهایی محصور شده و دارای دو دروازه به نام های گرداب ( بر سر راه كاروانرو كرمانشاه ) و دروازه خوز ( بر سر راه كاروانرو دزفول – خوزستان ) بوده است ( مهریار ، همان ، ص 64 ) . خود چریكوف در مورد نظام دفاعی شهر ، دروازه ها و شكل ظاهر قلعه چنین نوشته است :« شهر به ساحل راست رودخانه خرم آباد و در پای سفید كوه مستقر گردیده و متشكل از دو بخش است : دیوارهای دفاعی همراه با قلعه ، و شهر توأم با باغها . نظام دفاعی شهر به شكل باروی كثیرالاضلاع نامنتظم است كه چهارده برج در گوشه و نمای آن قرار گرفته و خطوط نظام دفاعی از خط ساحلی رودخانه واقع در بخش جنوب شرقی ، پیروی نموده است . رودخانه در این
منطقه فی نفسه نقش یك خندق دفاع طبیعی را ایفا می نماید . بخش جنوب غربی استحكامات رو به شهر دارد . دیوارهای دفاعی دارای سه دروازه به نامهای زیر است : دروازه شهر و مستقیماً به شهر مرتبط می شود ، دروازه پل در شمال دیوارهای دفاعی كه آن را به ساحل مقابل رودخانه وصل می نماید و دروازه قلعه در جنوب كه در مقابل رودخانه پشت خود قرار دارد و در آن جا باغ های مجللی واقع شده است . » ( همان ص 63 ) . وی طول شمالی جنوبی این دیوار دفاعی را 362 متر و عرض شرقی غربی آن را 304 متر و مجموعاً مساحت آن را ده هكتار ذكر می كند (
همان ص 63 ) . در كتاب جغرافیای لرستان نیز دور قلعه یك خمس فرسخ ذكر شده است ( همان ص 27 ) .چریكف شهر را به دو قسمت قلعه با دژ و شهر و باغات تقسیم می كند و قلعه خرم آباد را به شكل چند ضلعی نامنظم با 14 برج كه در نمای دیوارهای ضخیم قلعه و در گوشه های آن ساخته شده و برای دفاع در مقابل حملات غیرمنتظره طوایف دشمن مساعد می باشد توصیف می كند ( مهریار ، همان ، ص 64 ) . وی راه دسترسی به داخل قلعه 8 برجی و خرابه های قصر قدیمی ، زندان و بناهای دیگر را عبور از سه دیوار ذكر می كند و در این رابطه نوشته است : « قلعه قدیم كه به شكل پنج ضلعی نامنظم ساخته شده دارای 8 برج است در اینجا خرابه های قصر قدیمی ، زندان و بناهای دیگر وجود دارند و دسترسی به داخل آنها از راه عبور از سه دیوار میسر است . » ( همان ، ص 64 ) .ادموندز در 1917میلادی به باروی دژ كه مقر حاكم در داخل آن قرار دارد و دژ را احاطه كرده اشاره می نماید ( یادداشتهای سفر ، ص 171 ) . دوبد به نقل از سرگرد راولینسون می نویسد : « دور تا دور قلعه را دو ردیف دیوار كشیده اند .» (سفرنامه لرستان … ، ص 174 تا 201) . میرزا رحیم چاغروند ( معین السلطنه ) در 1334 هجری در مورد حصار 12 برجی و دروازه های آن نوشته است : « حصار بزرگی در اطراف محوطه قلعه بالا و عمارات مزبور كشیده ، هر صد قدمی یك برج دارد .
چهار ذرع عرض و هشت ذرع ارتفاع حصار مزبور است . دو دروازه داشته یكی به طرف جنوب ، یكی به طرف شمـال . دروازه ای كه طرف جنوب است در چند سال قبل به واسطه طغیان آب خراب شد ، تقریباً دویست ذرع حصار و محل دروازه را آب برده ولی دروازه رو به شمال باقی است و اكثر عمارات و حصار مخروبه اند . تعمیرات كلی لازم دارند ، دوره حصار تقریباً یك هزار و پانصد ذرع است .» ( جغرافیای تاریخی ، ص 174 تا 201 ) . وی همچنین قلعه را در قسمت شرقی شهر ذكر نموده كه دو طرف حصار قلعه متصل به شهر و طرف دیگر آن متصل به رودخانه بوده است ( همان ، ص 176 ) .
در تصویری قدیمی از قسمت شمال غربی قلعه دروازه پل قابل مشاهده است ، این دروازه كه دارای هشتی ورودی است ، احتمالاً دارای پوشش گنبدی بوده كه تخریب گردیده و مصالح آن از آجر بوده است . ورودی و خروجی این هشتی با هم متقارن بوده و دارای طاق جناقی با دو طاقنما در طرفین آن بوده است . در پایین دیواره حصار در بدنه آن یك ردیف حجره كوچك به چشم می خورد كه احتمالاً آخور اسبها و استرها بوده است . در گوشه شمال شرقی حصار ، یكی از برجهای قلعه
به فاصله حدود 100 متری از دروازه پل وجود داشته است . در تصویر مذكور پل گپ بر روی رودخانه خرم آباد خودنمایی می كند ، در ذیل تصویر نگارش شده است : « دورنمای پل خرم آباد و باغات سمت پل و قسمتی از عمارت حكومتی ، طول پل پانصد قدم ، عرضش هشت قدم ، ارتفاعش ده ذرع ، این پل از بناهای حسن خان والی جد مرحوم حسین قلی خان والی پشت كوه است . » در منتهی الیه پل دو ستون كوچك در دو سوی پل به چشم می خورد كه در برخی از پلهای دوره صفوی این شیوه معمول بوده است .
تصاویر دوره قاجاریه ( عكاسخانه دارالخلافه ) گفته های فوق الذكر را تأیید می نماید . ارتفاع این حصار حدود 8 متر یا به قول آقای چاغروند 8 ذرع برآورد می شود و بر بالای آن كنگره هایی وجود داشته كه از تكرار نیمدایره هایی در كنار هم تشكیل می شده است و در زیر آنها دریچه هایی وجود داشته كه احتمالاً جان پناه نگهبانان و مدافعان قلعه بوده است . ویژگی قابل توجه این حصار و برجهای آن به كار بردن فن « وامال » در ساخت آن بوده است به عبارت دیگر در نمای خارجی ، حصار و برجها با شیب متناسبی به طرف داخل از پایین به بالا با پس نشستی تدریجی ساخته شده است كه این وضعیت در بنای قلعه 8 برجی كنونی نیز مشاهده می شود ، این عامل در
ایستایی و دوام بیشتر بنا مؤثر بوده است . هنری راولینسون ( در فاصله سالهای 1249 – 1255 هـ ـ ق ) در بازدید از حصـــاری كه دور تا دور قلعه را احاطه نموده است از دیواری دو لایه نام برده و در مورد آن نوشته است : « این قلعه خرم آباد است كه در قسمت پایین دور تا دور آن دیوار دو لایه ای كشیده و قصری بر بالای آن ساخته شده از استحكامات نیرومندی برخوردار است . » ( گذر از ذهاب ، ص 138 ) . از دیگر ویژگی حصار قلعه با توجه به ( تصاویر قدیمی ) قطر دیوارهای آن بوده
است كه از پایین بسیار قطور و در قسمتهای فوقانی به تدریج از ضخامت آن كاسته شده است . در پشت كنگره های حصار ، غلام گردشی جهت نگهبانان قلعه وجود داشته است . در متون تاریخی به مصالح برجهای دوازده گانه و حصار اشاره چندانی نشده است ، قسمت پایینی یكی از برجهای حصار واقع در قسمت جنوبی قلعه و در كنار رودخانه كه به برج آبی معروف بوده است از سنگ ساخته شده است و در جای دیگری می خوانیم كه حصار قلعه را بعد از مرمت و بازسازی كاهگل نموده اند . یا این كه یكی از برجهای قلعه به برج سنگی معروف بوده است . بقایای باقیمانده دو برج از بروج مذكور در قسمت شمال غربی و غرب قلعه نشان می دهد كه
ساختار آنها از آجرهای 5×25×25 سنگ لاشه ، قلوه ، خشت خام و گل تشكیل شده است كه بخشی از تنوع مصالح آن مربوط به تعمیرات دوره های مختلف آن است . بنابر تصاویر دوره قاجاریه در وسط دیوارها از یك رج آجر به صورت افقی استفاده شده كه از خوردگی دیوارهای خشتی و كاهگلی جلوگیری می كرده است .
برج دیده بانی : علاوه بر 12 برج حصار و هشت برج قلعه به منظور اشراف بر كلیه تحركاتی كه ممكن بوده از سوی دشمن صورت بگیرد ، در منتهی الیه قسمت جنوب شرقی سفید كوه در بالای كوهی كه دامنه آن معروف به گل اسپیه است برج دیده بانی وجود داشته كه بررسیهای سطحی آن آثار دوره اشكانی را مشخص می كند و در پایین دست آن برجی معروف به سنگر بختیاری وجود داشته كه مربوط به دوره های متأخر بوده است . بارون دوبد به این برج اشاره كرده و نوشته است : « در نوك یافته كوه كه پیشانی خود را به روی خرم آباد كشیده برجی هست كه به شهر در دامنه خود اشراف دارد و دو توپ برنجی در آن مستقر است . » ( دوبد ، همان ، ص 404 ) .عمارتهای حکومتی : به استناد تصاویر قدیمی در داخل محوطه قلعه ، در پشت دروازه پل ، عمارتهایی وجود داشته كه نمای آنها معماری دوره قاجاریه را نشان می دهد . عمارت دیوانخانه به صورت شرقی غربی در روبروی دروازه پل به فاصله حدود 50 متری آن واقع بوده است و در تصویر دیگری دریاچه ای در جلو این عمارت دیده می شود و یك ردیف بنا به صورت شمالی جنوبی در غرب دریاچه واقع بوده است ، در سمت شرقی دریاچه باغ سروستان وجود داشته است . در این جا حصاری آجری به ارتفاع 4 ، 5 متر به موازات حصار قلعه ، باغ مذكور را احاطه كرده بوده است . با توجه به متون تاریخی ، مصالح عمارتهای داخل حصار، عموماً از آجر بوده كه در زمان مظفرالملك از مصالح آن برای ساخت كاروانسرای محسن آباد و ساختمانهای مأموران دولتی استفاده شده است ( ادموندز ، همان ، ص 118 ) .
یك جهانگرد انگلیسی به نام جرج ناتیل كرزن ( 1307 قمری ) كه بعداً سیاستمدار شد و نقش مهمی در روابط انگلیس و ایران ایفا كرد ، از لرستان دیدن كرده و در سفرنامه خود در خصوص عمارتهای حكومتی نوشته است : « … خرم آباد فعلاً حاكم نشین لرستان است . این امتیاز به واسطه وضع مركزی شهر و مزایای طبیعی آن كه از قرون وسطی مانده است . تخته سنگ منفردی در دهانه گردنه ای سر به فلك كشیده و آن بر جلگه حاصلخیزی مشرف است … در این محل سروران مختار آن به آداب و تجمل شاهانه قرون وسطی می زیسته اند ، آب این كاخ به
وسیله نقب عمیقی كه تا چشمه عالی پایین آن كنده بودند تأمین می گردیده است .در داخل برج قدیم ، محمد علی میرزا فرزند ارشد فتحعلی شاه كه حاكم لرستان بود برای خود قصری ساخت كه فعلاً به حال ویرانی است . حاكم كنونی در عمارتی كه در پایین همین صخره است اقامت دارد . » ( قاسمی ، همان ، ص 107 ) .ادموندز هم كه در اواخر تابستان سال 1336 ق (7 سپتامبر 1917 ) از این منطقه دیدن كرده
متوجه ویرانی قلعه شده و نوشته است : « كاخ و آنچه مربوط به آن است به صورت تأسف آوری رو به زوال است . سر طویله ، سربازخانه و توپخانه آن ویران شده است . حیاط كاخ كه یك استخر مربع شكل در ان قرار دارد به آن خرابی نیست ولی وضع خوبی هم ندارد … یك ردیف اطاق كه در
شرق حیاط قرار دارند قبلاً دیوانخانه بوده است یعنی جایی كه حكمران می نشست .» ( یادداشت های سفر ، ص 118 ) . او تأكید كرده است كه دژ ، كه مقر حاكم است ، در عین حال دارای یك باروی دفاعی است ( همان جا ) . وی گویا نخستین اروپایی است كه پا به قلعه گذاشته و همه جای آن را خوب دیده است زیرا كه تصویر جامعی از عمارت های حكومتی در داخل حصار دوازده برجی به دست داده و پس از وصف كلی كاخ نوشته است : « تمام استخر از نی خودرو پوشیده شده و آب آن از چشمه ای كه بیرون است تأمین می شود . سابقاً فشار آن به اندازه ای بود كه آب از فواره ای كه در وسط استخر قرار دارد تا ارتفاع قابل ملاحظه ای فوران می كرد ، ولی اكنون آبراهه خراب شده و آب از یك شترگلوی سفالی كه یك یا دو اینچ از سطح استخر بالاتر است به داخل آن جریان می یابد . یك ردیف اطاق كه در شرق حیاط قرار دارند قبلاً دیوانخانه بوده است یعنی جایی كه حكمران می نشست و به دعاوی مردم رسیدگی می كرد ( و البته رشوه هم دركار بود ! ) و ورود به آن برای عموم آزاد بود . از زیر دیوانخانه آب از روی یك تخته سنگ به داخل یكی از اطاق ها كه به آن حوضخانه می گویند جریان دارد و در سطح پایین تر از حوضخانه باغ گلستان قرار دارد كه درهای حوضخانه به طرف آن باز می شود . آبی كه در آن جریان دارد بعد از تشكیـل یك آبشار كوچك وارد باغ گلستان می شود و به استخری كه وسط باغ قرار دارد می ریزد . در كنار
استخـر درختان سرو و بید مجنون به ردیف كاشته شده است و به جای بوته های گل سرخ سابق اكنون پیــاز و كدو حلوایی كشت می شود و روی هم رفته تصویری است از یك شكوه از دست رفته . در قسمت جنوبی باغ ، حیاط كوچكی است با باغچه و حوض كه متصل به اندرون است . در مغرب ، سرای خواجه باشی ها قرار دارد و در طرف دیگر حمام زنانه . در انتهای باغ و پشت به رودخانه خانه كوچكی توسط امین الدوله ساخته شده كه در سال 1915 به وسیله ژاندارمری بازسازی شده است و همان جاست كه من اقامت نموده ام . » ( همان جا ) .
بنابر گزارش چریكوف تمامی اضلاع آن ( قلعه ) و حتی بخش جنوبی در محاصره خرابه های شهر باستانی قرار داشته است و قید نموده است كه در دامنه های صخره خرابه های شهر سابق دیده می شود ( مهریار ، ص 64 –211 ) . و این خرابه ها احتمالاً متعلق به عمارتهای قدیمی تری بوده است كه در داخل ارگ وجودداشته اند .
عمارت گلستان :به دستور شاهزاده محمد علی میرزا قاجار در محدوده حصار دوازده برجی ساخت و سازهایی صورت گرفته است كه معین السلطنه از آنها تحت عنوان عمارات اندرونی و بیرونی ، خلوتهای متعدد و حمام و مسجد و توپخانه و اصطبل و عمارت بزرگ و باغ و دریاچه معروف به گلستان نام می برد كه در كنار آن دیوانخانه قرار داشته است ( چاغروند ، همان ، ص 176-177 ) . معین السلطنه در توصیف سراب گلستان نوشته است : « سرابی از زیر قلعه مزبور جاری است سرد و زلال كه در فصل تابستان محتاج به یخ نیست ، ده سنگ آب دارد و حالیه هم یازده حجر طاحونه از آب مزبور دایر است ، از آسیابها كه رد شد به رودخانه داخل می شود . » ( همان ، ص 176 – 177 ) .در ذیل تصویری كه در سال 1318 هجری قمری از قلعه فلك الافلاك گرفته شده مقدار خروجی آب از زیر قلعه را دوازده سنگ ذكر كرده اند كه وارد عمارت سروستان می شود و در آن تصویر و تصاویر دیگری از آرشیو مذكور باغی از سرو خود نمایی می كند . در حاشیه این تصویر نوشته شده : « عكس خیابان و آب نمای باغ گلستانه است با عكس عمارت جدیدالبنایی دو رویه ، یك رو به سمت دیوانخانه است و یك رو به این باغ و این خیابان و زیر این عمارت حوض خانه ای است كه آن هم بسیار بد وضع و مخروبه بود و به این شكل ساخته شد و
این عمارت سه ربع در عمات مخروبه در یك ربع زاویه ای است و این عمارت به همان حالت سابقه خود باقی است كه در دو طبقه . » این تصویر با توضیحات ارزشمند خود وضعیت قلعه در آن روزگار را به خوبی نشان می دهد ، در این عكس خیابانی دیده می شود كه در وسط آن آب نمای مطولی وجود دارد كه در انتهای آن به عمارت دو طبقه ای منتهی می شود كه در مقابل عمارت دیوانی
واقع بوده است . معماری این عمارت قابل مقایسه با شیوه معماری دوره قاجاریه است . دو طرف آب نما با دو ردیف از سنگهای پاكتراش احاطه شده است عرض هر معبر این خیابان در طرفین آب نما حدوداً 8 متر است و در دو طرف خیابان مذكور دو درخت بید مجنون به صورت متقارن وجود دارد و در پشت سر آنها ردیفی از درختان سرو دیده می شود .سردابها و اسیابها: در متون تاریخی و سفرنامه ها اشاراتی به آسیابهای داخل قلعه ( حصار 12 برجی ) شده است . در جغرافیای لرستان ( حوالی سال 1300 هجری ) در ذكر چشمه ها و سرابهای معتبری كه در میان قلعه و مابین عمارت مشهور به گلستان است میزان آب آنها را ده سنگ ذكر می كند كه در آن موقع هفت آسیاب از آنها در گردش بوده است ( چاغروند ، همان ، ص 176 ) . معین السلطنه
ضمن اشاره به سردی و زلالی آب سرابهای قلعه و ذكر این نكته كه سرابی كه از زیر قلعه جاری می شود ده سنگ آب دارد ولی تعداد آسیابهایی را كه از آب مزبور دایر است یازده حجر طاحونه ( همانجا ) ذكر می كند كه البته گفتار مذكور با هم متناقص می باشد ، چون مقیاس سنجش آب ، سنگ آسیاب بوده است .
عمارت دیوانخانه . این عمارت همچنان كه در متون تاریخی و سفرنامه ها بدان اشاره شده از نظر شیوه ساخت ، بنایی ساده در یك طبقه از آجر بوده است كه از لحاظ پلان و نما به صورت متقارن ساخته شده است . معماری بنا ، نمای بناهای دوره قاجار را نشان می دهد ، محوطه ای در جلو بنا در نتیجه دو بازوی شرقی و غربی بنا ایجاد شده است كه به وسیله نرده و جرزهای گرد آجری ( ستون ) محصور شده است . این عمارت بر دریاچه یاد شده مشرف بوده است . تصویر دیگری متعلق به همان مجموعه ، نمایی از باغ گلستان را نشان می دهد كه درختان سرو و مجنون در دو طرف آب نمای آن قرار داشته و عمارت جدیدالبنایی در انتهای آن دیده می شود ، منظره باغ و دیوانخانه به خودی خود باغ شازده كرمان را در ذهن متبادر می سازد .
یادداشتهای ارزشمندی در حاشیه و ذیل این تصاویر نگارش شده است . در حاشیه یكی از تصاویركه عمارت دیوانخانه همراه با انعكاس زیبای نقش آن در داخل دریاچه را نشـــان می دهـــد نوشته شده است : « عكس یك سمت رو به قبله عمارت جدید دیوانخانه خرم آباد است در عكس … در میان آب دریاچه دیوانخانه افتاده است و كنگره هایی كه در سمت یسار ( چپ ) بالای عمارت پیدا است كنگره های دیوار قلعه پایین است كه تازه ساخته می شود و می رود متصل می شود به برج آبی كه در بالای آن كلاههای فرنگی مانندی تازه بنا و تمام شده و جای با روح و صفایی شده است . » بارون دوبد عرض و طول دریاچه ( مخزن بزرگ آبی ) را شصت یارد در چهل یارد ذكر می كند كه از چشمه آب می گیرد ( همان ص 403 ) .
تخریب عمارتهای قلعه : در زمان حكومت ظل السلطان كه مظفرالملك نیابت حكومت لرستان را بر عهده داشته است ، عمارات قلعه را خراب نموده ، آجر و مصالح آن را به قطعه زمینی معروف به علی آباد منتقل كرده و در آنجا كاروانسرایی را بنا نهاده است ( چاغروند ، همان جا ) . به قول چاغروند : « حالیه از عمارات قلعه مزبور كه مشهور به قلعه بالا می باشد غیر از بروجات او آثاری نمانده . » ( همان جا ) . در واقع حكمرانان محل در ویرانی تدریجی قلعه نقش عمده داشته اند . چنان كه ادموندز در
یادداشتهای سفر خویش نوشته است : « مظفرالملك برای تهیه آجر ساختمـــان كاروانسرای محسن آباد ( كه مأخوذ از نام اوست ) كه در آن طرف رودخانه رو به روی پل قرار دارد آسیبهای زیادی به عمارتهای قلعه وارد آورده است . » ( ادموندز ، همان ، 118 ) .
راه دسترسی به قلعه هشت برجی : راه قدیمی دسترسی به قلعه از سمت جنوبی قلعه بوده است ، هم اكنون بقایای این راه در دامنه صخره به عرض 20/5 تا 6 متر وجود دارد . در این بخش صخره را بریده و تسطیح نموده اند . در كتاب جغرافیای تاریخی لرستان نویسنده ناشناس احتمالاً متعلق به دوره ناصرالدین شاه قاجار در خصوص این راه آمده است : « اصل قلعه در بالای تپه واقع شده به قدر شصت ذرع ارتفاع دارد و سه طرف آن كوه و كمر است راهی ندارد مگر از طرف دیگر كه خاك است . قلعه را كه در بالای تپه ساخته اند و حصار آن را بالا برده اند ، بیراه شده است . راه قلعه از جانب جنوبی تپه است و كمر ( صخره ) را بریده از سنگ و گچ فرش كرده اند . » ( جغرافیای لرستان ، ص 27 و 28 ) . در حال حاضر درصد شیب راه مذكور و نحوه و چگونگی سنگ فرش آن به علت واقع بودن در زیر زباله های ساختمانی كه از قلعه بیرون ریخته شده است ، نامشخص است ، اما آثار این راه به طول تقریبی 40 متر در دامنه تپه كه دارای شیب ملایمی می باشد كاملاً مشخص است ، در بخشی از راه صخره را بریده و راه ایجاد نموده اند . توصیف قلعه هشت برجی : توصیفات مورخین و سیاحان از قلعه فلك الافلاك به عنوان دژ ، دز ، قلعه سفید ، سلاسل ، كاخ ، قصر ، كوشك علاوه بر عملكرد بنا از ساختار فیزیكی بنا نیز حكایت داشته است . تشبیه قلعه فلك الافلاك به قلعه كشكولی در متون عصر قاجاری ، برداشتی است كه از شكل حجمی و هندسی این بنا به عمل آمده است . غضنفری آورده است كه : « شواهدی حاكی است كه شالوده بنای جدید فلك الافلاك با شكل عجیب هندسی در زمان شجاع الدین خورشید سرسلسله اتابكان لرستان وسیله مولانا محمد دینوری استاد ریاضیات و با همكاری احمد بن شیخ نیشابوری ، طراحی و پی ریزی شده است . » ( مطالعه اجتماعی ، ص 49 ) .
قلعه فلك الافلاك بر روی صخره ای سنگی به ارتفاع حداكثر 40 متر به مساحت 5300 مترمربع در وسط دره خرم آباد واقع شده است . این قلعه كه به صورت پنج ضلعی نامنظم و دارای هشت برج در ابعاد مختلف می باشد ، در بلندترین قسمت آن تا روی صخره 5/22 و تا سطح زمین حدود 40 متر ارتفاع دارد . برجهای قلعه در قسمت پایین ( ازاره ) به ارتفاع 5/5 متر از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده و در قسمتهای فوقانی از آجر ساخته شده اند . قابل ذكر است كه در بخش شرقی قلعه بخشی از نمای آجری دیوار تخریب شده بود كه در پس آن دیواری از خشت خام ( به ابعاد
25×25 ) مشاهده گردید . برجها و باروها . برجها ، باروها و كنگره های قلعه هم از لحاظ مصالح و هم شیوه معماری تغییرات بسیار را به خود دیده به طوری كه تصاویر دوران قاجار با وضعیت فعلی آن قابل مقایسه نیست . تنها برجی كه دستخوش تغییرات زیادی نشده است برجی است كه دارای تزیینات آجری است . ازاره دیوارها و برجهای قلعه از سنگ لاشه ساخته شده و به استناد تصاویر قدیمی ، دیواری با طرح تكراری طاقنما به شیوه معماری دوره صفوی در دامنه قلعه وجود داشته است كه احتمالاً یكی از دیوارهای چندگانه حصار قلعه بوده است و اطاقی چند ضلعی بر بالای برجی در شمال شرقی قلعه به چشم می خورد كه مشرف بر قسمت شرقی و جنوبی بوده و شاید همان برج یاد شده در جغرافیای لرستان باشد كه به فلك الافلاك معروف بوده است . عرض دیوار باروی قلعه و برجهای آن از پایین قطورتر است و در قسمتهای فوقانی به تدریج از عرض آنها كاسته می شود به طوری كه در قسمت پشت بام این عرض به 65 سانتیمتر می رسد . برای ساختن برج و بارو از روش وامال استفاده شده است به عبارت دیگر در ساخت باروی قلعه به تدریج از پایین به بالا با پس نشستگی همراه بوده است كه در ایستایی و مقاومت آنها بسیار مؤثر بوده است . باروی قلعه دارای یك ردیف كنگره آجری است كه طرح آن با تصاویر دوره قاجار تا حدودی متفاوت است به بیان دیگر كنگره های فعلی متشكل از جرزهای منفردی است كه قسمت فوقانی آنها منحنی می باشد در حالی كه كنگره های قدیمی از نیمدایره های تكراری در كنار هم تشكیل شده بود .
ورودی قلعه : با دو ستون نمای برجسته آجری و طاقنما در قسمت شمال غربی بنا واقع شده و نمای آن ورودیهای دوره قاجاریه را تداعی می كند . بعد از دروازه ورودی ، هشتی و سپس راهرویی است كه با گردش به سمت چپ به صحن حیاط اول راه دارد . در دو طرف هشتی ورودی فضاهایی وجود دارد كه احتمال می رود جایگاه نگهبانان و اطاق كوچكی در پس جایگاه سمت راست قرار دارد كه اطاق نگهبانان بوده است . همچنین در سمت راست راهرو ، فضایی كه حدوداً 70 سانتیمتر كف آن پایین تر از كف راهرو است وجود دارد كه كاربری آن نامشخص است . بخش ورودی قلعه متشكل از
هشتی ، اطاقهای نگهبانی و دالان ورودی همراه با برج شماره یك ( در سمت راست ورودی ) تنها قسمت قلعه است كه در دو طبقه ساخته شده است . طبقه دوم متشكل از چند اطاق با جهت غربی شرقی است كه به راه ورودی قلعه از بیرون نیز مشرف بوده است .
ادامه خواندن مقاله در مورد قلعه فلک الافلاک
نوشته مقاله در مورد قلعه فلک الافلاک اولین بار در دانلود رایگان پدیدار شد.