nx دارای 141 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد nx کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز nx2 آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ريختگي احتمالي در متون زير ،دليل ان کپي کردن اين مطالب از داخل فایل ورد مي باشد و در فايل اصلي nx،به هيچ وجه بهم ريختگي وجود ندارد
بخشی از متن nx :
سیمای سیاسی و اجتماعی خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی
هدف در پایان نامهدر انتخاب موضوع این پایان نامه دو هدف از اهمیت ویژه ای برخوردار است .1- پی بردن به تاریخ دوره ایلخانان از لحاظ سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی 2- بررسی دوره وزارت خواجه نصیر الدین از لحاظ سیاسی و خدمات علمی و انبیه و آثار علمی وی
آنچه که در بین متون تاریخی و بر اثر مطالعات تحقیقی توجه مرا به خود جلب کرده موضوع تبلور نخبگان در روند پر فراز و فرود مسیر تاریخی کشورمان بوده است که نتیجه گیری آن جای این سوال مبنی بر اینکه چرا علیرغم این همه نخبگان و بزرگان و شخصیت های انسانی کشورمان سهم کمتری در روند توسعه یافتگی داشته است ؟ یا اینکه نقش چنین مردان مدیر و مدبر را در مواقعی که کشورمان دچار تحولات واقعی شده و شاهد بحران های بزرگی بوده است چگونه می توان ارزیابی کرد
در این پایان نامه برای رسیدن به سوالات فوق در حد توان و بضاعت علمی خود تلاش نمودم تا با بررسی و پژوهش بتوانیم به شناخت واقعی شخصیتهای تاریخی و نیز به کیفیت روند سیاسی حاکم در اوضاع و احوال آن روزگار برسم و از این طریق به برخی از حقایق بسیار اسرار آمیز توجه نموده و تا حد توان صواب را از ناصواب تمیز دهند و در پایان به زندگی پر از فراز و نشیب و سر انجام غم انگیز زندگانی این شخصیت تاریخی پی ببرند.
پیشینه تحقیقاز آنچه که در بین منابع ماخذ معاصر ایلخانان و نیز در لا به لای متون تاریخی ادوار بعد از آن تاریخ تا حال بررسی نموده اند و توان اندک و تجربه کار تحقیق ام ایجاد می کرد اسنادی نیافتم که منحصراٌ با عنوان وزرای ایلخانان از غازان خان به بعد ارتباط داشته باشد .
در عین حال پوهشهای زیاد و مفیدی به اقتضای عنوان پایان نامه توجه امرا به خود جلب کرد که در مورد شخصیت خواجه رشید الدین فضل الله همدانی از برجسته ترین وزرای دوره ایلخانی و مهمترین وزیر دوره ایلخانی می باشد . که توجه هر محققی را به خود جلب میکند . در مقایسه با هر تالیف و تحقیقی که در باب مغولان و ایلخانان بعمل آمده شخصیت خواجه رشید الدین بر جستگی خاص خود را دارد و توجه پژوهشگران را به خود جلب می نماید با تحقیقات مستمر که در این رهگذر داشتند از میان کتابهای گوناگون منابع زیر را معرفی می نماید :
1- جامع التواریخ رشیدی2- توضیحات3- تنکسوق نامه4- مفتاح اتفاسیر5- بیان الحقایق6- لطائف الحائق7- کتاب سلطانی8- مکاتب یا سوانح الافکار
روش کار و تحقیقروش کار در این پژوهش به لحاظ روند تحقیق در رشته های علوم انسانی به ویژه رشته تاریخ به صورت نظری و با تکیه بر منافع و ماخذ حاضر روش کتابخانه ای است از آنجایی که لازمه پژوهش کتابخانه ای برای تنظیم پایان نامه دسترسی به کتابخانه های مجهز به کتب و اسناد و مدارک تاریخی و مستند بوده است به لحاظ اینکه شهرستان های محل تحصیل و سکونت اینجانب (ابهر و سلطانیه ) نیز فاقد آن می باشند برای دسترسی به منافع بنابراین مجبور شدم به کتابخانه دانشگاه تهران دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه تبریز مراجعه کنم و ضمن فهرست کتب موجود در آنها و بررسی بسیاری از آن کتب ها ، منابع مورد نیاز را انتخاب کرده و مورد استفاده و استناد قرار دادند و در حد توان استفاده های لازم را بعمل آورده و درنهایت برداشت ها و استفاده های شخصی خود را در بخش های چکیده و نتیجه گیری ذکر مینمایم .
چکیدهبعد از خرابی های ناشی از حمله مغول راد مردانی چون خواجه نصیر الدین طوسی شمس الدین محمد جوینی صدر الدین احمد خالدی زنجانی سعد الدین محمد مستوفی ساوجی خواجه رشید الدین فضل الله همدانی غیاث الدین محمد برای نجات ایران از خرابی های بعدی و سوق سلاطین ایلخانی به آبادی و ترمیم خرابی ها و بعلم و ادب و اعتقادات مذهبی بخصوص به آئین دین مبین اسلام وارد کارهای دیوانی و وزارتی شدند این راد مردان در این راه جان خود را فدای هدفشان کردند وزیران عهد ایلخانی از زمان هلا کو خان 651-663 هـ تا مرگ ابو سعید 716-736 هـ مورد توجه بوده اند با مرگ غیاث الدین محمد در سال 736 هـ خورشید این مقام سیاسی مانند حکومت ایلخانان غروب کرد در آن روزگار وزارت معمولاٌ با
مشارکت دو نفر بصورت همزمان با عناوینی مثل وزیر ممالیک وزیر اعظم و نائب خدمت میکردند آنان اگر اداره امور مالی مملکت را نیز به عهده میگرفتند « صاحب دیوان» داشتند وزیر در واقع شخص دوم بعد از ایلخان و اداره کننده کل امور متصرفات ایلخانی بود ولی در مقابل استبداد ایلخان قدرتی نداشت لیاقت و توانائی وی در اداره امور مقبولیت وی را در نزد ایلخان تعیین میکرد وزیرا این دوره قالبا” تربیت یافته نظام دیوان سالاری بودند آنان اغلب در آغاز کار دیوانی از مسئولیتهای معمول شروع نموده با گذشت زمان و بر اثر لیاقت و استعداد ترقی
یافته به منصب وزارت میرسیدند تاریخ دوره ایلخانی نشان میدهد که سنت وزیر کشی در این دوره رواج داشت به استثناء تاج الدین علیشاه جیلانی که به مرگ طبیعی در گذشت همه وزیران دوره ایلخانان هر یک به نوعی در اثر دسیسه های دشمنان و استبداد بیش از حد ایلخان و حتی اتهامات ناشی از توطئه خود وزیران به یکدیگر که آنهم شاید ناشی از اشتراکی بودن منصب وزارت بوده در میان این وزرا قدر و مقام خواجه رشید الدین فضل الله همدانی که مورد بحث پایان نامه من است غیر از علاقه او به آبادانی و عمران و رفاه حال مردم ایران از لحاظ تالیفات بسیار عالی و ساختن ربع رشیدی اولین شهرک دانشگاهی در ایران برای ما اهمیت فوق العاده دارد.
مقدمه :حمله مغول برای ممالک شرقی اسلام خاصه ایران بلائی خانمان سوز بود . جدا از کشتار مردم و ویرانی بلاد و نواحی سازمان اجتماعی و اقتصادی کشور لطمه جبران ناپذیر وارد آمد و پیشرفت علم و فرهنگ و تمدن مدت زمانی دچار وقفه شد ، اما چون در نظام صحرا نشینی قوم فاتح با فرهنگ و مدنیت تمدن ایرانی رسوخ پیدا کرد مغولان با آداب و رسوم ایرانی خو گرفتند و ایرانیان به دستگاه اداری آنها راه یافتند و امور دولت و اداره کشور را در اختیار خود آوردند در واقع غلبه ای که به صورت تاراج سرزمین مفتوح را داشت به یاری مدیران ایرانی مبدل به حکومت مستمر با سازمان وسیع و منظم گشت و در مرحله بعد فرمانروایان مغول به صورت سلاطین حکومت ملی ایران در آمدند .
هجوم مغول به جز کشتار و ویرانی آثار شوم اجتماعی اقتصادی نتایج دیگری هم داشت از جمله این موج تهاجم موجب رونق تجارت میان آسیای شرقی و غربی و بین آسیا و اروپا باشد و نیز مبادله فرهنگ تمدن اقوام وملل مختلف با یکدیگر و راه یا فتن فرهنگ و زبان فارسی در ممالک آسیای شرقی و رونق روابط سیاسی میان آسیا اروپا را به دنبال داشت . هولاکو در ایران حکومتی بنیاد نهاد و جانشینان او که به ایلخانان معروف شد آنان رسم وراه سلاطین ایران را در پیش گرفتند چون ارتباط آنها با سرزمین و حکومت مرکزی مغولستان و تابعیتشان از آن سوی از میان رفت تا حکومتشان رنگ ایرانی یافت با روی کار آمدن غازان خان که هفتمین ایلخان مغول بود و گرویدن او به اسلام دوره اعتلای تحولی در حکومت این
خاندان پدیدار نمود . و جانشینان هولاکو که در این زمان ایرانی ماب شده بودند برای جایگیر و مدام ساختن حکومت وجود نویسندگان ودبیران و اهل قلم ایرانی را و مغتنم شمردند. مهاجمان بیگانه همواره غلبه خود را که در اصل بی بنیاد و بی دوام بصورت تجاوز وحشیانه بوده است به یاری دبیران ایرانی ثبت و آن را آب و رنگی دادند اعراب نیز پس از غلبه یافتن بر ایران طبقه دبیران را برای خود نگهداشتند و با دست ایرانیان به ایجاد سازمان های اداری و کشوری پرداختند .
خاندان برمکی در اعتلای دولت بنی عباس سهم عمده داشتند بعدها هم نظام الملک همچون نماینده اهل قلم و دبیران ایرانی در دولت سلجوقیان کوشید تا با تقویت قدرت مرکزی حکومت سلجوقی را از خطر تجزیه و انحطاط برهاند . رشید الدین نیز که از سوی غازان خان به وزارت بر داشته شده بود همان خدمتی را به ایلخانان کرد که پیشاز او برمکیان و نظام الملک به ولینعمتان خود کرده بودند آنها نیز هوادار حکومت مرکزی قوی بودند و با گرایشهای تجزیه طلبی که سران قبایل و امرای ترک و مغول و منتقدان محلی در سر داشتند مبارزه میکردند .
آنچه احوال اجتماعی دوران ایلخانان نخستین را ممتاز می دارد وجود رقابت و تعارض دینی است که میان جامعه مسلمان ایران و عناصر غیر مسلمان ترک و مغول درگرفت این جریان سرنجام به تفوق و غلبه اسلام انجامید به ویژه بعد از اسلام آوردن غازان خان در سال 694 هجری به تدریج رقابت میان اسلام و ادیان و آیین های متعارض جای خود را به تفوق مطلق اسلام در قلمرو ایلخانان داد. اما تلاش مدیران و بزرگان ایرانی در جهت دیگر یعنی تامین مرکزیت و قدرت بلا معارض حکومت برای استوار ساختن آن به توفیقی پایدار نینجامید هر چند که در دوره ای خاص و در زمان حکومت سه ایلخان اخیر یعنی غازان و اولجایتو و ابوسعید که از 694 تا 736 هجری ادامه داشت موجب اعتبار و اعتلای دولت ایلخانی شد و در نتیجه اجرای یک رشته اصلاحات را در امور عمومی و مملکتی فراهم آورد .
هنگامی که غازان به سلطنت نشست . اصلاحات وسیع و پر دامنه ای برای بهبود اوضاع کشور لازم می نمود وی رشید الدین فضل الله را که از بزرگان اهل قلم و در خدمت دیوان بود به وزارت برداشت و این وزیر دانشور با تدبیر طراح عمده اصلاحات این دوره و عامل اجرای آن شد به یاری او بود که ایلخان دستگاه اداری کشور و مراجع فضایی را تجدید سازمان داد و هم نظم نوبتی در سپاه ایجاد کرد و در این دوره در بهبود وضع مالیه کشور و تامین امنیت قضایی و تثبیت حقوق مالک و زارع و رونق اقتصاد و توسعه کشاورزی و آباد ساختن و همچنین اصلاح وضع و رفتار عاملان و ماموران حکومت و نظارت موثر بر کار آنان سعی شد به گفته مورخان و محققان این کارها تا حدی موجب رونق و اعتلای کشاورزی واقتصاد کشور شد و بهبودی در وضع مردم ایجاد کرد .
رشید الدین فضل الله که در سراسر دوره سلطنت غازان و جانشین او و اولجایتووهم در ابتدای سلطنت ابو سعید مقام وزارت ایلخان را داشت طبیبی عالم مورخی دانشمند بود . او به واسطه علم ومهارتی که در طب داشت به درگاه ایلخان راه پیدا کرد و در سایه تدبیر و سیاستی که از خود نشان داد رتبه ای والا یافت رشیدالدین به عنوان مورخ برجسته نیز مقامی ممتاز دارد که حتی تالیفات وی تاریخ را در بر می گیرد به لحاظ و اعتبار و شیوه علمی که در تدوین و نگارش آن بکار رفته منافع اصیل و مورد اعتماد ارزیابی می شود کار وی اعجاب و تحسین محققان را برانگیخته است . در زمان ابو سعید بهادر علیشاه و یارانش بر علیه خواجه رشید الدین توطئه کردند و شایعه کردند که وی عمداٌ الجایتو را شربتی داده که ایلخانان هلاک گردید عاقبت وی را قصاص کردند . این واقع در سال 718 اتفاق افتاده است . این پایان نامه در 7 فصل مجزا از هم تدوین شده است:
1- فصل اول : تالیفات علمی و ادبی خواجه رشیدالدین2- فصل دوم : بخش اول مقام وزارت وضع و موفقیت آن بخش بخش دوم وزراء ایلخانان قبل از خواجه رشید الدین فضل الله
3-فصل سوم : زندگی خواجه رشید الدین فضل الله بخش اول زندگی قبل از وزارت بخش دوم زندگی سیاسی خواجه بعد از رسیدن به وزارت
4-فصل چهارم : در آمد و دارائی خواجه رشید الدین فضل الله همدانی5- فصل پنجم : کارهای عمرانی و بنیادهای خیر رشید الدین فضل الله6-فصل ششم : دین و اعتقادات خواجه رشید الدین فضل الله
7- فصل هفتم : تاریخ ایلخانان 1-7 سلطنت آباقا خان2-7 سلطنت احمد تکلو دار3-7 سلطنت ارغون
4-7 سلطنت گیخاتو5-7 سلطنت بایدو6-7 سلطنت محمود غازان 7-7 سلطنت محمد اولجایتو 8-7 سلطنت ابو سعید بهادر
نقد و بررسی منابع1- جامع التواریخ Jame ot Tavari یا تاریخ رشیدی Tarixerasidi : تاریخ عمومی جامع و مفصل فارسی متعلق به حدود 710 هـ.ق از تالیفات خواجه رشید الدین فضل الله همدانی (645 تا 718 هـ. ق ) از وزراء و مستوفیان و رجال عهد ایلخان در عهد آبا قاخان ( 663 تا 680 هـ.ق ) جزو اطبا دربار مغول در زمان ارغون وگیخاتو جز و مشاوران و رجال دربار در زمان محمود غازان (694تا 703) و سلطان محمد خدابنده اولجایتو (703تا 716) با شرکت سعدالدین محمد ساوجی وزارت ایلخانان را عهده دار بوده و در زمان اولجایتو بعد از قتل محمد
ساوجی با شرکت تاج الدین علیشاه به وزارت رسید در زمان ابو سعید مورد اتهام قرار گرفت و بقتل رسید . جامع التواریخ تاریخی در اخبار ملوک و انبیا سلف و تاریخ خلفا و سلاطین اسلام تا عهد اولجایتو همچنین در تاریخ اقوام ترک و چین و هند و مغول و یهود و فرنگ است در تدوین آن مولف از ماخذ مختلف و مندرجات بعضی از تواریخ و تخلیص و نقل آنها استفاده
کرده در تالیف قسمتهای راجع به تاریخ اقوام چین و مغول از دانشمندان و دبیران چینی و مغولی بهره مند شده یا تالیفات چینی ومغولی را بکمک آنها بفارسی ترجمه و تخلیص کرده است در هر حال جامع التواریخ چنانچه مستشرق فرانسوی کاترمر Quatremere (1782تا 1852میلادی ) که یک قسمت از تاریخ رشیدی را ترجمه و تصحیح نشر کرده میگویند « اولین تاریخ عمومی فارسی است که در تاریخ احوال مردم آسیا نوشته شده » از جامع التواریخ آنچه خارج از ایران چاپ و ترجمه و تصحیح و نشر شده قسمت هولاکو از ورود به طوس تا فتح بغداد به تصحیح کاترمر فرانسوی در سال 1844 م در پاریس قسمت اقوام ترک و مغول و تاریخ چنگیز خان به تصحیح برزین شرق شناس روسی
Ilya nikolyevicberezin (1818 تا1896 م ) در پطرز بورگ قسمت اگتای قا آن تا تیمورقاآن به تصحیح گابربل ژوزف ادگاربلوشه Gabrieljozefedgarblochet مستشرق فرانسوی در پاریس 1911 م از همه بیشتر کارل یان اطریشی تاریخ مبارک غازانی 1940 در لندن قسمت ابا قاخان و احمد تگودار و ارغون و گیخاتو سال 1941 در وین تاریخ افرنچ درا 1951 در لیدن تاریخ اوغوز و چاپ عکس و ترجمه آلمانی آن 1969 در وین . تاریخ چین و ترجمه آلمانی آن در 1971 در وین تاریخ شاهان اسرائیل و ترجمه آلمانی آن 1971 در وین تاریخ هند و ترجمه آلمانی آن در 1980 در وین تصحیح و چاپ و منتشر کرده است قسمت هولاکو اباقاتگودار ارغون و گیخاتو و غازان به تصحیح عبدالکریم علیزاده در 1957 در باکو و قسمت غزنویان و دیالمه آل بویه به تصحیح احمد آتش در 1957 در آنکارا ذکر تاریخ سلجوقیان به تصحیح احمد آتش 1960 در آنکارا . قسمت اقوام اوغوز مغول و ترک در چهار فصل به تصحیح آ . روما سویچ ول آ ختا قوروف و عبدالکریم علیزاده در سال 1965 در مسکو تاریخ شهزادگان و امرای خراسان به تصحیح عبدالکرم علیزاده در سال 1980 در مسکو چاپ و منتشر شده است .
در ایران تجدید چاپ قسمت هولاکو کاترمر بوسیله سید جمال الدین تهرانی 1313 ش در تهران تجدید چاپ قسمت اکتای قاآن تا تیمور بلوشه 1313 ش بوسیله بهمن کریمی در تهران تجدید چاپ تاریخ مبارک غازانی در سال 1337 ش توسط امیر حسین جهانبگلو بخش اسماعیلیان فاطمیان نزاریان داعیان و رفیقان تصحیح محمد تقی دانش پژوه و محمد مدرسی زنجانی سال 1338 ش در تهران تجدید چاپ تاریخ افرنج کارل یان توسط محمد دبیر سیاقی 1338 ش تهران تجدید چاپ قسمت هولاکو اقوام ترک و مغول و اکتای قا آن تا تیمور و تاریخ مبارک غازانی در سال 1338 ش و چاپ دوم آن در 1362 ش توسط دکتر بهمن کریمی تهران مجلد اول شامل شرح اقوام ترک و مغول ( چنگیزخان آباء و اجداد و پسران و بازماندگان او ) تا پایان غازان خان و آغاز دوره اولجایتو به تصحیح محمد روشن و مصطفی موسوی در سال 1372 ش توسط انتشارات البرز در تهران در حال حاضر چاپ البرز محمد روشن و مصطفی موسوی نایاب است ولی دفتر میراث مکتوب در تهران شروع به چاپ جامع التواریخ کرده است
2- تاریخ جهانگشای : کتابی است در تاریخ مغول بفارسی از عطا ملک جوینی که در بین سالهای (651 تا 658 هـ .ق ) تالیف شده است بر حسب تقسیم مولف در سه جلد . جلد اول مشتمل بر عادات و رسوم مغول یاسای چنگیزی خروج چنگیزخان و فتوحات او تاریخ اقوام اویغور و عقاید و رسوم آنها و سلطنت اوگتای گیوک توش و جفتای است جلد دوم در تاریخ خوارزمشاهیان بخصوص سلاطین اخیر آنها و قراختاثیان و گورخانیان ایلک خانیان آل خاقان جلد سوم در تاریخ منکوقاآن و تفصیل هولاکو 653 هـ .ق به ایران قلع قمع اسماعیلیه در تاریخ و شرح مذهب آنها از آغاز ظهور تا انقراض آنها سال 656 هـ .ق تاریخ جهانگشای، نثری منشیانه و متین دارد در موضوع خود از مراجع معتبر می باشد مطالبی در تاریخ جهانگشا آمده که
در هیچ کتاب تاریخی بدست نیامده کتاب از زمان تالیف شهرت یافت عطا ملک در زمان آباقاخان و تگودار از شرکت در کارهای اداری مندرج مشهور بود از اوضاع اداری و فرهنگی مغولان اطلاع داشت سال 622 هـ در جوین از قرای افغانستان بدنیا آمد مورخین بزرگی مانند وصاف الحضره و رشید الدین فضل الله ابن العبری ابن الطعطقی و شهاب الدین احمد بن یحیی کاتب و مشقی و مولفان تاریخ گزیده و بناکتی و روضه الصفا و حبیب السیر از تاریخ آن اقتباس و نقل کرده اند تمام کتاب اول بار باهتمام محمد قزوینی در لیدن ( سه جلد 1912،1916، 1937)و ترجمه انگلیسی آن در منچستر 2 جلد سال 1958 بچاپ رسید در تهران دو چاپ که هر دو ممسوخ چاپ محمد قزوینی است در سالهای 1312 ش 1314 ش و 1340 ش
منتشر شد مستشرقین قرن نوزده به این کتاب توجه داشتند و قسمتهائی از آن نقل و بزبانهای انگلیسی و فرانسه چاپ شده جوینی عطا ملک بن محمد تاریخ جهانگشا به تصحیح محمد قزوینی لیدن 1937 تهران 1339 شمسی جوینی عطا ملک بن محمد تاریخ جهانگشا به سعی و اهتمام محمد قزوینی تهران انتشارات پدیده 3 جلد 1337 ش 1- تاریخ گزیده Gozide : در حیقیقت منتخبی از جامع التواریخ رشیدی است خواجه
رشیدالدین فضل الله در سال 718 هـ کشته شد حمدا; مستوفی سال 73 هـ یعنی 12 سال بعد از وفات خواجه رشید الدین فضل الله همدانی وزیر کتاب را تالیف کرد مستوفی گزارشهای ارزنده از حکومت های محلی ایلخانان میدهد که در منابع دیگر میتوان یافت تاریخ گزیده کتابی است بفارسی در تاریخ عمومی عالم در یک مقدمه و شش باب از بدو خلقت تا ایام وزارت خواجه رشید الدین فضل الله حمدالله دو فصل یکی در تاریخ علما و ائمه و فصلا و شعرای عرب و عجم و دیگری در تاریخ و جغرافیا و بزرگان شهر قزوین بر آن افزوده این دو فصل از مهمترین ابواب کتاب است نثر این کتاب از تواریخی که در عهد مغول نوشته شده حتی از جامع التواریخ روانتر است یعنی مطالب مخصوص به خود دارد که در کتب دیگر نمی توان یافت تمام تالیف مفید است اول بار به اهتمام ادوارد براون با چاپ عکسی در 1910 در لندن و ترجمه انگلیسی و خلاصه ی آن با فهارس کتاب در 1913 در لیدن و تمام کتاب در سالهای 1936 تا 1939 میلادی در تهران منتشر شده باب چهارم ( در تاریخ سلاطین اسلامی ایران) با ترجمه فرانسوی در 1903 در پاریس و ترجمه ی فرانسوی باب ششم (باستثنای فصل اول آن) بوسیله باربیه دو منارد Barbierde meynard ( که مدتی وابسته ی سفارت فرانسه در ایران بود در سال 1861 تا 1871 ترجمه فرانسوی مروج الذهب را تهیه کرده ) در سال 1857 در پاریس چاپ شد ترجمه انگلیسی باب ششم باب شعرای ایران بوسیله ادوارد براون در اکتبر 1900 و پانویه 1901 در روزنامه انجمن سلطنتی آسیایی چاپ شد تاریخ گزیده را منتخبی از جامع التواریخ نوشته اند ولی مولف در مقدمه ی کتاب 23 تالیف بعنوان مراجع خود ذکر کرده مستوفی حمد ا;تاریخ گزیده به اهتمام عبدالحسین نوائی چاپ دوم تهران امیر کبیر 1362 ش 4-تاریخ وصاف Vassaf یا تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار :Tajziato Lamsarratazjiatolasar کتابی تاریخی بفارسی از وصاف یا (وصاف الحضره ) مشتمل بر 5 جلد در تاریخ مغول این کتاب بتصریح منصف که در دیباچه ذیل جهانگشای جوینی است و وقایع سالهای 656 تا 728 ه .ق را در بر دارد در سال 703 هـ.ق که غازان خان به شام لشگر کشید رشید الدین فضل ا; وصاف الحضره را که 3 جلد از کتاب خود را تالیف کرده بود در محل عانه بحضور غازان خان معرفی کرد . و کتاب او را از نظر سلطان گذرانید باز هم رشید الدین فضل ا; در سال 712 هـ .ق وصاف و تاریخش را که در آن وقف 4 جلد از آن تالیف شده بود در سلطانیه به محمد خدابنده اولجایتو معرفی کرد وصاف معروف به شرف شیرازی متخلص به شرف ادیب و شاعر پدرش عزالدین فضل ا; در سال 698 هـ.ق در قحطی شیراز
درگذشت . وصاف در مشاغل دیوانی وارد شد از خواص خواجه صدرالدین احمد خالدی زنجانی ( که در آن موقع نایب امیر طغاجار بود که بر فارس حکومت می کرد وصاف خواجه صدرالدین را که بعدها بوزارت گیخاتو رسیده مدح کرده بطوریکه نوشتم بعد ها بوسیله خواجه رشید الدین به غازان خان و الجایتو معرفی شده این کتاب نثری است مصنوع و پیوسته در آن رعایت جانب لفظ و اهمال جانب معنی گردیده تا آنجا که کار به اطناب کشیده ولی در موضوع خود بسیار معتبر و مهم میباشد چونکه مصنف بیشتر و قایعی که در کتاب خود آورده است یا خود حاضر و شاهد بوده یا بی واسطه هز بزرگان دولت شنیده تمام کتاب اولین بار در سال 1269 هـ.ق در بمبئی چاپ شد از روی آن بطور افست در سال 1340 هـ.ش در تهران و
جلد اول آن با ترجمه آلمانی (بوسیله هامرپور گشتال) در سال 1856 در وین و همین جلد اول بطور مکرر در تبریز و تهران و لاهور منتشر گردید حسین افندی بغدادی معروف به نظمی زاده شرحی به ترکی بنام شرح وصاف بر آن نوشته است لغت نامه هایی به ترکی و فارسی بر آن ترتیب داده اند قسمتهایی از آن به زبانهای انگلیسی و آلمانی ترجمه شده است . شهاب الدین عبدا; بن غرالدین بن فصل شیرازی تاریخ وصاف « ذیل جهانگشای جوینی ترجمه عبدالمحمد آیتی 5 جلد انتشارات بنیاد فرهنگ تهران 1346 شمسی 5- تاریخ سلطان اولجایتو (غیاث الدین محمد سلطان اولجایتو :
یکی از مهمترین منابع دوره ایلخانی است که ابوالقاسم عبدالله بن علی بن محمد القاشانی نوشته از این تاریخ با ارزش دو نسخه تا کنون شناخته شده1-نسخه خطی کتابخانه ایاصوفیه استانبول به شماره 3019 از صفحه b240-a 135بنام تاریخ « غیاث الدین اولجایتو محمد » 2- نسخه خطی شماره 1419 در کتابخانه ملی پاریس نسخه دوم رونوشت ناقص نسخه اول است نمی توان آنرا نسخه مستقلی دانست گویا در قرن نوزدهم به دستور شارل شفر Schefer برای او تهیه شده . اما نسخه ایا صوفیه کامل و اصل است با حتمال بعد از جنگ چالداران که تبریز تصرف عثمانیها در آمد این نسخه مثل اسناد دیگر به استانبول برده شد .
اهمیت تاریخ اولجایتو از این نظر است که احتمال میدهند جامع التواریخ رشیدی تا آخر عهد غازان خان نوشته شده باشد و وقایع بعد از آن نوشته شده بدست نیامده همچنین این کتاب ساده و روان است مثل تاریخ وصاف متکلف و مصنوع نیست کاشانی یکی از منشیان و وقایع نگاران دربار ایلخان بود ابتدا در خدمت خواجه رشید الدین فضل الله همدانی بکارگرد آوری و تهیه و تنظیم جامع التواریخ مشغول و از دوستان خواجه بود بعدها با خواجه رشیدالدین دشمنی کرد و ادعا کرد که جامع التواریخ را او نوشته و قرار نصف جایزه جامع التواریخ را خواجه
رشیدالدین به او بدهد ولی استادان فن نوشته او را مردود دانسته اند او وقایع بعد از مرگ غازان را 718 (سالهای اول ابوسعید ) بنام تاریخ اولجایتو بیادگار گذاشته از این مولف دو کتاب دیگر در دست است یکی زبده التواریخ که نسخه اصلی آن در کتابخانه برلین است و دیگر عرایس الجواهر و نفایس الاطایب کتاب دوم یعنی عرایس الجواهر و نفایس الاطایب کتاب دوم یعنی عرایس الجواهر با تصحیح آقای دکتر ایرج افشار چاپ شده تاریخ اولجایتوم هم با کوشش خانم مهین همبلی در سال 1348 شمسی از روی نسخه ایا صوفیه چاپ شد .القاشانی ابوالقاسم عبدالله بن محمد تاریخ اولجایتو (غیاث الدین محمد سلطان اولجاتیو به اهتمام مهین همبلی بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران 1348 شمسی
1- تالیفات علمی و ادبی خواجه رشید الدینبعد از کشته شدن رشید الدین شیخ فضل الله گفتند او در ظاهر مسلمان شده بود در باطن یهودی بود در تفسیری که بر قرآن تصنیف میکرده است « علوم اوایل» عقاید اهل تورات رامی گنجانده است اورامر تد دانسته
و تمام اموالش را ضبط کردند کتابهای او را سوزاندند روی این اصل امروز نسخه های اصلی تصنیفات او در ایران پیدا نمی شود در کتابخانه های خارجی بخصوص عثمانی بدست آمده لطایف الحقایق که یکی از چهار کتاب مجموعه رساله های رشید الدین در علوم عقلی است در مقدمه ای بر این کتاب فهرست دقیقی از « کتاب جامع التصانیف رشیدی » یا مجموعه آثار او آمده که بنا به تحقیق و با توجه به آنچه از نوشته های رشید الدین و معاصران او بر می آید و نیز آثار بدست آمده و شناخته شده فهرستی درست و جامع است این فهرست آثار متعدد رشید الدین را در دو قسمت بر شمرده است . قسمت اول در عملیات از شرعیات و کلیات و معارف قسمت دوم در تاریخ و حکایات و صور الاقالیم و بعضی مباحث علمی در آن حدود اینک مختصری از بعضی از آنها:
1- توضیحات رشیدیه : مشتمل بر دیباچه و نوزده رساله یا مقاله دو نسخه کامل از روایت عربی آن جزوء کتب اوچینی احمد در کتابخانه طوپ قاپو سرای استانبول بشماره 2300 و 2322 اولی لطایف الحقایق به تصحیح غلامرضا طاهر در دو جلد تهران کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران 7-1353بتاریخ 714 هر دومی بتاریخ 715 هـ . ق در ابتدای نسخه 2300 نام کتاب و نام مولف را اینطور نوشته فان هذا الکتاب المرسوم با التوضیحات من جمله مصنفات الصاحب الااعظم ; رشید الدین فضل الله ابن المولی الصاحب عمادالدین ابی الخیر ابن المولی الصاحب الموفق الدوله عالی ; یک نسخه کامل از روایت عربی متعلق به قلیچ پاشا ( شماره قدیم 835 شماره جدید 855) در کتابخانه سلیمانیه بدون تاریخ ولی شاید متعلق بحدود 800 هر یک نسخه دیگر در کتابخانه فاتح استانبول بشماره 3725 که فقط تفریظات 86 گانه ایست که بر کتاب نوشته اند یک نسخه از مقدمه و تفریظات علماء در ابتدای کتاب سلطانی آمده بطوریکه در آغاز نوشتم این کتاب در مسایل تصوف و کلام برشته تحریر در آمده مشتمل بر یک مقدمه و
نوزده رساله میباشد این کتاب بر حسب درخواست سلطان الجاتیو تالیف شده کاترمر از روی نسخه خطی که در کتابخانه ملی فرانسه موجود است آنرا شرح و وصف کرده کتاب غالباٌ در امور مباحث دینی است از جمله در تفسیر سوره های کوچک قرآن در تفسیر آیت و یسالونک عن الروح ( رساله پنجم) در بیان تحقیق معراج ( رساله دهم ) در بیان امنیت حضرت رسول علیه الصلوه و السلام رساله سیزدهم در جواب معارضان حجه السلام غزالی ( رساله چهاردهم و در بیان فضیلت عقل و علم ( رساله پانزدهم ) رشید الدین در کتاب دوم از کتاب لطایف تصریح دارد که اول کتابی را که ( از رساله خود در علوم فعلی ) فراهم آورده توضیحات نام داده است .از این مقدمه و تفریظات 86 گانه نسخه ای هم در کتابخانه آکادمی شرق وین شماره 148 نسخه دیگر در کتابخانه ملی پاریس است2- تنکسوق نامه یا طب اهل ختا
در تاریخ 713 هجری قمری نوشته شده تنکسوق نامه چهار کتاب است کتاب طب اهل ختا بخط محمد بن احمد بن محمود معروف به قوام کرمانی بدست آمده لفظ تنکسوق و تانکسوق و تانسوخ و تنسوق و تنسق همگی اشکال مختلفه یک کلمه مغولی است که از عهد هولاکوخان به بعد د رزبان فارسی متداول گردید معنی این کلمه مغولی چیز نفیس یا تحفه کمیاب است که بعنوان پیش کش به بزرگان داده می شود بنابراین این کتاب بنام تانکسوق نامه ایلخانی در فنون و علوم ختائی ( چینی) در عهد غازان خان به اهتمام رشید الدین شیخ فضل الله وزیر همدانی تهیه شده است و ترجمه قسمتی از کتب طبی و علمی چینی به زبان فارسی است اصل این کتاب اهل ختا در کتابخانه ایاصوفیه استانبول بشماره 3596 محفوظ است این کتاب را در حدود سال 1336 شمسی مرحوم استاد بزرگوار جناب آقای مجتبی مینویی که آن زمان در سفارت ایران در ترکیه عهده دار وظیفه بود دیده و در مجله دانشکده ادبیات تهران معرفی کرده ولی همانطوریکه او خودش میفرماید آگاهی استاد مینویی از این کتاب بوسیله استاد عالیقدر ترکیه مرحوم احمد زکی ولیدی طغان بوده زیرا که مقاله ای به زبان انگلیسی به قلم دراگونف استاد محترم روسی در مجله .
« آکادمی علوم» جمهوری سوسیالیستی شوروی سابق در سال 1931 منتشر گردید در آن پروفسور بارتلد نقل شده است که در مدت اقامت بارتلد در استانبول در آنسال یا سال قبل آن استاد دکتر احمد زکی ولیدی طغان توجه بارتلد را به آن نسخه معطوف داشته دوازده قطعه عکس هم از اوراق آن گرفته به پروفسور بارتلد داده درگونف وصفی از کتاب کرده اوراق تقدیمی زکی طغان را که بارتلد در اختیارش گذاشته بود با نسخه چاپی پزشک چینی وانگ شوهو Wang-sho-ho که در موزه آسیایی آکادمی علوم جماهیر شوروی بوده مقابله کرده دیده است که تماماٌ مطابق آنست پس معتقد شده اصل نسخه متعلق به پزشک چینی وانگ شوهو است .
رشید الدین فضل الله همچنان که در نوشتن تاریخ خود اکتفا به آن تواریخی نکرد که تا به آن روز در کتابها مینوشتند بلکه به تاریخ اقوام و مردمانی مثل مغولان و هندوها و پاپها و فرنگیها و غیره ; هم که مورخین ما به آنها توجهی نداشتند پرداخت در امور علمی و طبی هم بقدر وسع و طاقت کوشید که از معلومات اقوام دیگری غیر از روم و یونان و هند که تا آنان زمان با آنها آشنا بودیم در ایران مورد استفاده قرار دهد ولایت ختای چین و ما چین و سو لانقه و جورجه و قرا ختای و ولایت اویفور تا سر حد ترکستان از آن جانب تا سر حد هندوستان در جانب دیگر همه به کتب علمی اهل ختای عمل می کنند هر چند لغت و مذاهب مختلف دارند .
رشید الدین در ترجمه کتاب از معلمان جوانی که بر علم طب و حکمت واقف بودند استفاده کرد از مولانا ملک الحکا والافاصل یگانه عصر صفی الدوله الدین که او را همراه حکیم سیوسه ختائی کرد و کلمه چی ( مترجم) که بر زبان ختائی واقف بود تقریر داشت و شرط کرد که خط ختائی بیاموزد و سعی کند بر اصطلاحات ایشان واقف گردد در معرفی مقام علمی رشید الدین فضل الله نوشته اند « شاید مهمترین خدمت رشیدالدین به علوم بطور کلی به علم طب بخصوص معرفی علوم چینی به مسلمانان مخصوصاٌ به ایرانیان است در طب چینی و مغولی همان تنکسوق چهار مجلد است که طب اهل ختا اولین آنست سه مجلد آن مفقود شده این مجلد یقینا توسط پزشک چینی معروف وانگ شوهو فراهم آمده در ترکیه هم دکتر سهیل انور مدیر موسسه تاریخ طب دراوینورسیته استانبول در وصف این نسخه بیان اهمیت آن به زبان ترکی استانبولی شرح مبسوطی نوشته مقدمه کتاب را دانشمند محقق آقای عبدالباقی گلپنپارلی معلم ادبیات ترکی مولف کتابهای زیاد از فارسی به ترکی ترجمه کرده است .
این تنکسوق نامه همانطوریکه اشاره شد در فنون و علوم ختائی یعنی چینی است پیش از رشیدالدین کتاب دیگری بنام تنکسوق نامه ایلخانی به فارسی تالیف شده بود در فن جواهر شناسی و مولف آن خواجه نصیرالدین طوسی بود که رشیدالدین فضل الله زمان او را درک کرده بود با پسر او شاگردان خواجه معاصر و هم سن سال بوده با بعضی از ایشان آشنا بوده و مباحثه داشته خواجه نصیر در علت تسمیه کتاب خویش گوید « این کتاب جمع کرده شد از گفتارهای حکماء ما تقدم و آنچه این ضعیف را به ترتیب معلوم شده بود این کتاب را تنسوخ نامه ایلخان نام نهادم چه هر چه بخدمت پادشاه تانسوخ آوردند آنجا یاد کرده شود . در ایران در حدود سال 1350 شمسی هیاتی تشکیل شد برای چاپ مجموعه آثار رشیدالدین فضل
الله همدانی ریاست هیات انتشار دکتر سید حسن نصر و مدیر علمی هیات انتشار مرحوم دکتر مجتبی مینویی معاون او ایرج افشار و عضو منوچهر مرتضوی بود برای اجرای تصمیمات زیر . مجموعه آثار رشیدالدین فضل الله همدانی بنا بر تصمیم مجلس علمی ای در دانشگاه تهران و تبریز با همکاری وزارت علوم و آموزش عالی تشکیل شد بوسیله کمکهای شرکت ملی نفت وزارت آموزش عالی دانشکده ادبیات و علوم انسانی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران چاپ میشود کلیه حقوق مربوط به آن برای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران محفوظ است اولین اثر چاپ شده این هیات از تنکسوق نامه قسمت طب اهل ختا بود که از آن یک هزار نسخه چاپ عکس در چاپخانه بهمن در سال 1350 شمسی چاپ شد در حال حاضر نسخه ای از آن شماره( R 127 ا/ 5ر/9ت ن2 در پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ثبت است
3-آثار و احیا ء ( آثار اخبار )یکی از مصنفات خواجه رشید الدین فضل الله کتابی است در اصول زراعت و فن کشاورزی بنام آثار واحیا ء که بخشی از آن به چاپ رسیده در مراجع بدو صورت آثار و احیاء و آثار و اخبار ضبط شده از آنجمله در نزهه القلوب حمدالله مستوفی که آثار و اخبار از ماخذ آن کتاب در نباتات بوده و نیز در شرعی که مرحوم مجتبی مینویی در معرفی (توضیحات رشیدی ) نوشته نام این کتاب را آثار و احیاء ذکر کرده اما در فهرست جامع التصانیف رشیدی که آقای غلامرضا طاهر از روی نسخه پاریس و ایاصوفیا در مقدمه لطایف الحقایق بچاپ رسانیده آثار و احیاء آمده است فهرست مندرجات کتاب آنطور که رشید الدین خود نوشته و خوشبختانه در مقدمه لطایف الحقایق پس از گذشت ایام محفوظ مانده چنین است (کتاب دوم موسوم به آثار و احیاء مشتمل نیست بر رسائل و لکن موضوع است بر بیست وچهار باب بدین تفصیل .
باب اول در معرفت احوال سال و فصول باب دوم در معرفت آب و زمین باب سوم در آنچه کار هر عمارتی را به چگونه مردم فرمایند باب چهارم در معرفت کهریزها باب پنجم در معرفت بندها باب ششم در معرفت تخمها باب هفتم در معرفت آنچه از تخم روید باب هشتم در معرفت انواع اشجار باب نهم در معرفت اشجار در ممالک دیگر باب دهم در احوال ذیل انداختن باب یازدهم معرفت انواع غریزه باب دوازدهم در زراعت گندم باب سیزدهم در زرع نیشکر باب چهاردهم در دفع ملخ و مورچه ; باب پانزدهم در احوال کبوتر باب شانزدهم در معرفت و اسبان و حیوانات اهلی باب هفدهم در احوال انگبین باب هجدهم احوال آفات باب نوزدهم کیفیت محافظت غله باب بیستم در عمارت مقفات باب بیست و یکم در معابر باب بیست دوم منافع
حیوانات باب بیست وسوم در استخراج معادن باب بیست وچهارم در فواید و خواص جواهر این کتاب در ایران تحت عنوان آثار و احیاء متن فارسی درباره کشاورزی رشیدالدین فضل الله همدانی به اهتمام منوچهر ستوده و ایرج افشار در سال 1368 شمسی در دانشگاه تهران چاپ شده در آغاز قسمتی از کتاب با عنوان تاریخ علوم در اسلام زیر نظر دکتر مهدی محقق از انتشارات موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران با همکاری دانشگاه تهران نوشته . آگاهی هائی درباره فن کشاورزی اسلام بقلم دکتر مهدی محقق چاپ شده کتاب در 24 آذر 1367 شمسی چاپ و بشماره s471 5/5 الف ( ن ) در پزوهشکده علوم انسانی ثبت شده .
ادامه خواندن مقاله سيماي سياسي و اجتماعي خواجه رشيدالدين فضل الله همداني
نوشته مقاله سيماي سياسي و اجتماعي خواجه رشيدالدين فضل الله همداني اولین بار در دانلود رایگان پدیدار شد.