nx دارای 50 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد nx کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز nx2 آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ريختگي احتمالي در متون زير ،دليل ان کپي کردن اين مطالب از داخل فایل ورد مي باشد و در فايل اصلي nx،به هيچ وجه بهم ريختگي وجود ندارد
بخشی از متن nx :
مقدمه و طرح سؤالدر تاریخ كشورها و سرزمین‌ها برخی از حركت‌ها و جنبش‌ها به خاطر تازگی و كاركردشان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌كنند و چه بسا زمینه‌ای برای پیشرفت و یا پسرفت به حساب می‌آیند. جنبش تنباكو در ایران یكی از این مقاطع تاریخی است كه مردم ایران را نسبت به قدرت خویش برای مقابله با پیش‌آمدهایی كه حیثیت ملی آنها را به مخاطره می‌انداخت، آگاه ساخت. مردمی كه یاد گرفته بودند هر آنچه شاه و دربار برای آنها رقم می‌زند بپذیرند و خود را ملزم به اطاعت از آن می‌یافتند هرچند از اجرای آن كراهت داشتند.
در این دوره تحولات در كشورهای اروپایی وارد مرحله‌ای حساس شده بود و سرمایه‌داری پا را از مرزهای خود فراتر گذاشته بود و در پی سود و منفعت خویش خواسته‌ها و مطالعات مردمان آن سوی مرزها را به هیچ می‌انگاشت. بنابراین جنبش تنباكو یك جنبش كاملاً مربوط به مسائل اقتصادی است یعنی ریشه اصلی‌اش به اقتصاد برمی‌گردد و این عملاً ناشی از یك مسئله بسیار مهم و آن به وجود آمدن و رشد امپریالیسم است. این مسئله تنها به ایران مربوط نمی‌شود و آسیا را هم در بر می‌گیرد. در ایران رژیم، رژیم زمین‌داری است و با رژیم
سرمایه‌داری چندان میانه خوبی ندارد. لذا است كه به واسطه پدید آمدن تعارض منافع زیر ساخت‌های اقتصادی اجتماعی دچار تضاد شده و مقابله با پدیده بیرونی نمود عینی به خود می‌گیرد. برای تحلیل انقلابها و جنبش‌ها در ایران براساس چارچوب نظری چارلزنلسون می‌توان گفت كه هر جامعه یك ساخت دارد و ساخت جوامع با یكدیگر متفاوت است و هر ساختی یك عملكرد و كارد به خصوصی دارد. در ساخت اجتماعی ایران هم یك عملكردی وجود دارد كه این ساخت‌ها را به هم مربوط می‌كند كه به آن ساخت جامعه می‌گویند. این كاركرد،
ساخت ارزشی را به وجود می‌آورد و این ساخت ارزش تغییرات مربوط به تجانس را به موجب می‌شود. حال اگر بین ساخت ارزشی و محیط تجانس باشد مشكلی پیش نمی‌آید ولی اگر عدم تجانس بین ساخت ارزشی و محیط به وجود بیاید آن وقت نظام نامتعادل اجتماعی رخ می‌نماید و این چیزی بود كه در جنبش تنباكو اتفاق افتاد. به هر حال در این تحقیق در پی آن هستیم تا ببینیم نقش روسیه در این جنبش چه میزان بوده است. آیا همانطور كه برخی ادعا می‌كنند سر منشأ و سرنخ ماجرا در دست روسها بوده و مردم را آنچنان كه می‌خواستند هدایت می‌كردند یا فقط به خاطر حفظ منافع خود مخالف اعطای امتیاز به رقیب خود بوده‌اند، و این مردم و علما بودند قیام را آغاز كردند و به نتیجه رسانیدند. ما در این تحقیق سعی كرده‌ایم با تكیه بر اسناد و مدارك تاریخی موضوع را قدری بشكافیم. اما به نظر می‌رسد نقش روسیه یك نقش تقویت كننده و تكمیلی بوده تا یك نقش بنیادی و محوری، بررسی ادعاهای طرفین و مدارك تاریخی این را ثابت می‌كند.
نگاهی اجمالی به منابعنخستین اثر مستقل و تك نگارانه درباره جنبش تنباكو، كتاب تاریخ دخانیه شیخ حسن كربلایی است. حاج علی فرزند محمدرضا، پدر شیخ آقا بزرگ طهرانی هم رساله‌ای در تاریخ دخانیه نوشته كه متاسفانه تاكنون یافت نشده است. پس از آن كتاب مستقل دیگری كه نوشته شده كتاب «تحریم تنباكو، اولین مقاومت منفی در ایران» ابراهیم تیموری است كه به سال 1328 خورشیدی چاپ شده است. وی از كتاب شیخ حسن، كمال استفاده را كرده و نامی از آن به میان نیاورده است. البته خود او هم تلاش زیادی در جمع‌آوری اسناد و مدارك كرده است.
اثر مستقل دیگر، عنوان «تحریم تنباكو» از خانم نیكی، ر،كدی است كه توسط شاهرخ قائم مقامی ترجمه و به سال 1356 خورشیدی در تهران به چاپ رسیده است. تحلیلی از نقش سه گانه شیخ فضل‌الله نوری در نهضت تحریم تنباكو اثر مستقل دیگری از آقای ابوالحسنی (مندر) است كه به سال 1360 توسط انتشارات پیام آزادی در تهران چاپ شده است. «پیكار پیروزی تنباكو» از محمد نهاوندیان (تهران، چاپ پرتو) و كتاب «ریشه و روند جنبش تنباكو» (بدون یاد از نام مؤلف) و كتاب «اندیشه دینی و جنبش ضد رژی» از آقای حسین آبادیان (تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1376 آثار مستقل دیگری هستند كه در این باره انتشار یافته‌اند.
كتابی نیز با عنوان «بازرگان» از خانم هما ناطق درباره دادوستد با بانك شاهی ورژی تنباكو در تهران به سال 1373 چاپ شده است. كتاب ویژه‌ای هم درباره مرحوم سید علی‌اكبر فال اسیری مجتهد فارس با عنوان «نقش مجتهد فارس در نهضت تنباكو» از آقای محمدرضا رحمتی در تهران و به توسط بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی چاپ شده است.
ما در این تحقیق تلاش نموده‌ایم از منابعی بیشتر بهره ببریم كه به شكلی به موضوع مرتبط بود و در آنها به نقش روسیه در جنبش اشاره شده باشد. از جمله این منابع برخی خاطرات از جمله خاطرات دكتر فوریه در ایران است. همچنین اسناد وزارت خارجه انگلیسی و فرانسه از دیگر منابع است كه به آنها مراجعه شده است. بخش دیگر منابعی در واقع منابع مطالعاتی و تحقیقاتی است كه با مراجعه به آنها سعی شده تا نتیجه تحقیقات آنها به شكلی در این پژوهش منعكس شود. از جمله منابعی كه به كرات به آنها استناد شده كتاب روس و انگلیس در ایران اثر فیروز كاظم‌زاده است. تاریخ قاجاره اثر آ.ك.س لمبتون از دیگر منابعی است كه به قدر نیاز به آنها مراجعه كرده‌ایم.
زمینه‌های فرهنگی جنبشیكی از زمینه‌های جنبش تنباكو در ایران نارضایتی مردم و علما از نفوذ فرهنگی و اقتصادی بیگانگان در كشور بود. این نفوذ كه حیثیت و هویت ملی و فرهنگی یك جامعه سنتی را با خطر مواجهه كرده بود تبدیل به یك جنبش ضد بیگانه شد. شیخ حسن كربلایی فضا را این چنین توصیف كرده است: چنان افعال و اطوار زشت و ناپسند فرنگیان در نظرها به زیبایی جلوه گرفت كه مسلمان زادگان ایران، با آن وجدانهای سلیم و سلیقه مستقیم، قبایح افعال و اطوار ننگ مغزانه فرنگیان را با شوق و شعف هر چه تمام‌تر، شعار ]شعائر[ خود گرفته، سهل است كه مایه مباهات خود دانسته، بدان قبایح نیز بر مردم مملكت افتخار و مزیت جستند؛ و با همه این، باز هم فرنگی مآبی دست از مسلمانان برنگرفت تا بر طبایع ایشان نیز استیلا یافته، استعداد طبیعیه تا مسلمانان را هم از ریشه برانداخت.
نویسنده تاریخ دخانیه در ادامه می‌نویسد:این شد كه از این پس كلمه ملت را كه سبب اصلی خرابی كار ایران فهمیده بودند، نفوذ و موقع پیشین از دلها برفت و افكار فرنگستان كه ضامن سعادت و نیكبختی ملت و مملكتش می‌دانستند. هر روزه در نظرها رونقی تازه گرفت و به تدریج مقام فرنگیان در ایران خیلی بلند و منتسبات فرنگستان كلّیه خیلی دل‌پسند افتاده و بدین و تیره هر كار فرنگی و فرنگی مآبی را در ایران ]رواج[ افزوده شده و بازار اسلام و مسلمانی را همی (رونق) بكاهید، تا آنجا كه بزرگان ایران را از سازش و آمیزش با مردم فرنگستان، عظم بسیاری از منكرات اسلامیه یكسر از نظر به در رفت؛ سهل است كه نوبت، كم‌كم به معلومات وجدانیه و مسلمات فطریه رسید.
زمینه‌های اقتصادی جنبش تنباكونفوذ اقتصادی بیگانگان در ایران یكی دیگر از عوامل عمده پیدایش جنبش تنباكو بود. مردم، تجار و بازرگانان وقتی می‌دیدند كه سرنوشت اقتصادی مملكت خود به دست بیگانگان افتاده است به دنباله بهانه به منظور نشان دادن واكنش بودند و این بهانه با اعطای امتیاز توتون و تنباكو به دست آمد. در اینجا قسمتی از نامه یك تاجر به علمای عراق كه توسط شیخ حسن كربلایی در زمینه دخالت خارجی‌ها در مسائل مملكتی و ضررهای آن به اقتصاد كشور در كتاب تاریخ دخانیه آورده شده متذكر می‌شویم:
«نوع اهالی این بلد عمده و معظم كه چشم و چراغ ایرانیان است، خاصه صنف تجار را، كار این روزها خیلی سخت و دشوار شده و چگونه سخت و دشوار نباشد و حال آن كه چندین سال است تا كنون كه ]به[ سبب مداخل و استیلای فرنگیان، رشته تجارت ایران بالمرّه از دست تجار مسلمان بیرون رفته است. این جماعت فرنگیان، گذشته از این كه در كلیه بلاد ایران، خاصه در این بلد معظم، كم‌كم خیلی زیاد شده و در رشته بسیاری از كارها، مدخلت جسته‌اند، این جماعت به یك وضع تقلبی در كار تجارت ایرانیان داخل شده و رشته كارها را در هم و برهم زده‌اند كه تجار مملكت را علی‌الخصوص با التزام به احكام شریعت، دیگر دادوستد صرفه ]وعاندی[ ندارد، سهل است كه این وضع دادوستدهای اسلامی، به جز خسارت، نتیجه و حاصلی نتواند داشت. این است كه از چندین سال تاكنون، هر ساله در هر بلد جمعی از تجار مسلمان ورشكسته و خانه‌نشین شده و این باقی مانده هم كه امروزه علی الرسم به حجره و كاروانسرا می‌آیند، با كمال كسالت و افسردگی هركسی در این خیال كه تا هنوز به وسیله چركین ورشكستگی ننگین شده خود ]اختیاراً[ از كار تجارت كناره گرفته و ابتداً خانه نیشن باشد.
مقایسه امتیازاتی كه كشورهای ضعیف‌تر به قدرتهای بیگانه داده بودند از دیگر دلایل مخالفت مردم با امتیاز تنباكو بود. چه براساس اسناد میزان سود و بهره‌ای كه از بابت امتیاز توتون و تنباكو به ایران داده می‌شد به مراتب كمتر از امتیازات از نوع خود در سایر كشورها از جمله عثمانی بود. در این اواخر در مملكت ما دو سه فقره امتیاز به اجانب داده شده است كه امثال آن شرایط خفیفه ]، حقیقتاً[ در هیچ مملكتی دیده و شنیده نشده است امروز دولت انگلیس با آن همه اقتدار در زنگبار و فرانسه در داهومی (بنین) و دولت ایتالیا در حبشستان با آن شرایط خفیفه امتیاز حاصل نتواند نمود؛ حقوق هیچ مملكت و ملتی بدین پایه رایگان فروخته نمی‌شود؛ آیا واسطه كار هیچ وجدان ندارد ]و به هوش نمی‌آید[ و پیش خود نمی‌اندیشد كه این امتیازات متضمن حقوق عمومیه است؟
رقابت‌های روس انگلیس در ایراندر دوران قاجار محور عمده حل و فصل مشكلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی رژیم حاكم را، سیاست موازنه مثبت (جلب رضایت دو ابرقدرت روس و انگلیس، از طریق اعطای امتیازات و منافع مختلف به آنها) تشكیل می‌داده است! تا جائیكه به عنوان شیوه‌ای سهل الوصول برای حفظ و بقای شاه و برابر تكاثر طلبی استعمارگران بین‌المللی به كار گرفته می‌شد. و اساساً رژیم حاكم بر هیچ وجه برمبنای منافع مردم محروم كشورمان و هویت و استقلال اسلامی میهنی عمل نمی‌نموده و تنها چیزی كه مبنای ارزش‌گزاری و برنامه‌های آن را تشكیل می‌داد حفظ منافع دربار و قدر قدرتی شاه وقت بوده است.
این وابستگی به اجانب به نحو بارزی در نامه سید جمال الدین اسدآبادی به میرزای شیرازی منعكس شده است. و (شاه) نصف دیگر مملكت را هم به عنوان حق سكوت به دولت روسیه ـ داده اگر شود ـ آنهم عبارتست از: 1ـ مرداب رشت و راه انزلی تا خراسان و آنچه از خانه‌ها و مسافرخانه‌ها و باغستانها تابع ان راه است. ولی دولت روسیه به دماغش خورده و این هدیه را نپذیرفته، او در صدد است اگر این معاهده‌ها ـ كه به تسلیم كشور به اجانب منتهی می‌شود به هم نخورد، خراسان را مستعمره خود كرده و به آذربایجان و مازندران نیز دست بیاندازد، این اولین نتیجه‌ای است كه بر ریاست این احمق مترتب می‌شود. خلاصه این مرد تبهكار، كشور ایران را اینطور به مزایده گذاشته و خانه‌های محمد و ممالك اسلامی را به اجنبی می‌فروشد ولی از پست فطرتی و فرومایگی كه دارد به قیمت كم و وجه اندك حاضر به فروش می‌شود. بله وقتی پست فطرتی و حرص با خست و دیوانگی آمیخته شود، چنین خواهد شد.
از مدتها پیش بر ناصرالدین شاه و صدر اعظم وی، میرزا حسین‌خان مشیروالدوله، آشكار شده بود كه از سوی روسیه تهدیدی بنیادی نسبت به استقلال ایران صورت می‌گیرد و ایران با توجه به موقعیت متزلزل امور مالی‌اش، بدون متحد نمی‌تواند در مقابل نفوذ روسیه مقاومت كند. بنابراین، آنان درصدد برآمدند كه توجه قدرتهای بزرگ را به توسعه اقتصادی كشور جلب كنند، به این امید كه اگر این قدرتها در كشور سرمایه‌گذاری كنند به حفظ استقلال ایران كمك خواهند كرد. در آن زمان، هیچ یك از قدرتهای بزرگ به جز روسیه و بریتانیا به ایران علاقه نشان نمی‌دادند و بدین ترتیب بود كه امتیاز رویتر سرانجام به یك تبعه بریتانیایی اعطا شد. روسها از اعطای این امتیاز به شدت خشمگین بودند و در دیگر كشورهای اروپایی نیز نسبت به این امتیاز انتقادات زیادی شد و بالاخره در 1873م، شاه تحت فشار روسیه این امتیاز را لغو كرد.
شاه و سپهسالار پس از این بخشش (امتیاز رویتر) و با پولی كه به عنوان رشوه از رویتر گرفتند، در سال 1290 هجری قمری، از طریق روسیه به فرنگ رفتند. ولی در پایتخت روسیه با اعتراض شدید دولت تزاری نسبت به این عهدنامه روبرو شدند كه دنباله این سفر به اعطای امتیازات دیگری به روسیه منجر شد! انگلیسی‌ها كه به علت حضور رقیب، عهدنامه رویتر را زیاد قابل اجرا نمی‌دیدند، بیشتر به بهره‌برداری سیاسی از آن پرداختند و خود جداگانه با روسیه بر سر حفظ امنیت سرحدات هندوستان و در عوض چشم‌پوشی از تصرف خانات آسیای مركزی و از جمله شرق دریای خزر كه جزء خاك ایران محسوب می‌شد به توافق رسیدند و از سوی دیگر ناصرالدین شاه برای تلافی ظاهری این عمل، تشكیل قوای قزاق را در سال 1296 هـ.ق به روسها واگذار نمود.
چندسال بعد از (قضیه رویتر) انگلستان كه زمینه را برای گرفتن امتیازهای بیشتر از طریق رژیم شاه كاملاً مساعد می‌دید، وی را توسط صدراعظم «امین السلطان» برای دیدار از اروپا دعوت كرد. اما روسیه تزاری كه خود را در این متضرر می‌دید از ناصرالدین شاه كه اجازه عبور از خاك روسیه را می‌خواست تقاضای امتیازاتی به نفع خود نمود. در نتیجه شاه به دولت روس متعهد شد كه:
مرداب انزلی و رودخانه‌هایی كه مصب آنها در این مرداب هستند و تمام رودخانه‌هایی كه به بحر خزر می‌ریزد برای كشتی‌های روس آزاد باشد و اینكه روسها در هر جا كه مناسب و مفید بدانند در خاك ایران راه آهن بسازند و علاوه بر این، دولت ایران تا 5 سال به هیچ دولت خارجی اجازه ساختن راه آهن را ندهد. در سفر (سوم) ناصرالدین شاه به فرهنگ و توقف او در انگلستان (شعبان 1306 هـ . ق) پیشنهاد و اعطای امتیاز توتون و تنباكوی ایران به انگلستان مطرح شد به این منظور دولت انگلیس یكی از اتباع خود به نام ماژور تالبوت را به عنوان طرف قرارداد معرفی كرد. سرانجام در رجب 1307 هـ . ق پس از مراجعت شاه به ایران این امتیازنامه در 15 ماده تنظیم و به امضای ناصرالدین شاه رسید.
نویسنده كتاب تاریخ دخانیه چگونگی سفر شاه به فرنگ و دادن امتیاز را چنین نوشته است: قضا را در همین اثنا اعلیحضرت اقدس همایون پادشاه اسلامیان پناه در سنه 1306 سومین باره، عزیمت خسروانه به تجدید سیر و سیاحت فرنگستان و گلچین از اوضاع ترقیات آن سامان گرفت. ]![ در این سفر جمعی از بزرگان مملكت را نیز به شرف التزام و ركاب همایونی مفتخر و سرافراز فرموده كه پس از اطلاع و آگاهی كامل از اوضاع ترقیات و تنظیمات فرنگستان، تدبیر ادخال و اجرای آن گونه ترقیات و تنظیمات را در وطن‌گری با هم بیندیشند.
شیخ حسن كربلایی در زمینه زیركی انگلیسی‌ها برای استفاده از موقعیت و نقش امین‌السلطان در این باره چنین ادامه می‌دهد:معلوم است حریف كهنه‌كار و هوشیار، پس از تمهید این همه مقدمات كار، البته استنتاج نتیجه را فرصت یافته و غنیمت خواهد شمرد. این بود كه در همان ایام اقامت موكب همایونی در انگلستان، ماژور تالبت نامی از مردم انگلیس كه سابقه ادعایی با دوست ایران داشت رشته خیلی بلند و رسای امتیاز عمل دخانیه كل ممالك محروسه ]ایران[ را خواستگار وصل جو شده، چنگ توسل به دامان شرف شأن یكی از بزرگان (امین السلطان) كه مصدر كارهای بزرگ مملكت بود در آویخت. بزرگ محترم نیز شاید بدین ملاحظه كه برحسب مكنون خاطر خطری همایونی ما را در این سفر جز ادخال و اجرای این گونه، كارهای سودمند نتیجه‌دار به ایران مقصدی در نظر نخواهد بود، پذیرفت.
دیورند از مأموران انگلیسی ـ هندی كه در دستگاه سرفردریك رابرتس در جنگ دوم انگلیس و افغانستان به عنوان منشی سیاسی خدمت كرده و در وزارت خارجه هندوستان به مقام معاونت وزارت رسیده بود درباره دیدگاه سفارت انگلستان در ایران نسبت به دربار و روسها نوشته است.
قشونی در كار نیست. سربازان با رباخواری امرار معاش می‌كنند... اگر یك بریگاد (تیپ) روسی به سوی تهران حركت كند تصور نمی‌كنم كه یك گلوله هم به طرف آن شلیك شود. ناصرالدین شاه از ملاها می‌ترسد، زیرا هر كار بخواهند می‌كنند و به راستی دولتی وجود ندارد بهترین فرصت برای اصلاح امور آن است كه بین ما و روسها توافقی شود اما می‌ترسم كه نتوان به این كار امیدوار بود. ما در نظر ناصرالدین شاه مهاری هستیم برای روسها و روسها از بسیاری جهات به نحوی عجیب از ما هراسان‌اند. هیچ‌گونه احساس حقارتی در كار نیست، اگرچه در واقع قدرت حقیقی در دست روسها است. در همان زمان یك نشریه انگلیسی در این باره نوشته است.
سیاستمداران توانا و با تجربه معتقدند كه دخالت وزارت خارجه در امور ایران، رقابت روسها را برخواهد انگیخت و از هم اكنون شروع فعالیت قدرت اخیر آشكار است. در حال حاضر نمایندگی دولت روسیه در ایران با یكی از كاربرترین و زیركترین دیپلماتها یعنی موسیو دبوتزوف است كه آگاهی كاملی از امور شرق دارد و بی‌شتاب و با دو اندیشی اقدام می‌كند. روسها كه هیچ یك از سهامی را كه در لندن به فروش می‌رسد نخریده‌اند عملاً تلاش می‌كنند كه مانع از اقدامات انگلیسی‌ها شوند و در كار آنها مشكلاتی پدید آورند.
به هر حال مخالفت روسیه، با تنباكوی رژی، از همان ابتدا آشكار شد. سفیر انگلیس در تهران كه دریافته بود روسیه با چنین انحصار وسیعی برای اتباع بریتانیا مخالفت می‌كند و از طرفی نیز مایل بود كه وسایل پیشرفت مادی و ثابت ایران را فراهم كند، از اعطای این امتیاز به یك شركت بین‌المللی طرفداری می‌كرد. چند هفته، پس از تلگرام مورخ 51 مارس، وی چنین گزارش داد: برای اجتناب از اصطكاك با روسیه، شركتی كه در مورد این امتیاز كار می‌كند، باید بین‌المللی گردد و از سرمایه‌داران فرانسه، آلمان، روسیه و دیگر كشورهای اروپایی دعوت به همكاری شود.
اعطای امتیاز تنباكو و سپس لغو آن، مبارزه بین روسیه و انگلیس را در ایران كاهش داد و اثر این امر را در سیاست داخلی ایران آشكار كرد. این امر نشان داد كه چگونه برای بریتانیا غیر ممكن است كه از موقعیت خاص روسیه در ایران غافل بماند. از مدتها قبل آشكار شده بود كه هرگونه امتیاز سیاسی حتی دیررس برای بریتانیا در ایران با مخالفت روسیه مواجهه خواهد شد. مخالفت روسیه با امتیاز رویتر و تنباكوی رژی بر این واقعیت مبتنی بود كه یك مخالفت به زمینه‌های تجاری نیز كشیده می‌شد.
علما و مردماینكه علما و مردم عامل اصلی جنبش تنباكو در ایران بوده‌اند از سوی برخی مورد تردید قرار گرفته است. اگرچه ما ضمن تاكید بر دسیسه چینی‌های روسها در این باره باید تاكید كنیم رشته كار در دست مردم و علما بود و نقش روسیه را باید یك نقش تكمیلی ارزیابی كرد كه در صورت فقدان آن جنبش به حركت خود ادامه می‌داد. در ضمن نمی‌توان میزان نقش روسیه را در این ماجرا واقعاً مشخص كرد. یكی از محققین در این باره می‌نویسد: علی رغم شروع امید بخش (شركت تنباكوی رژی) اضطرابی در تمام كشور گسترش یافت و نشانه‌هایی از دخالت طبقات مذهبی به چشم می‌خورد. اینكه فعالیت‌های آنان در این مرحله تا چه حد به تحریك روسها انجام گرفته ـ همچنانكه امین‌السلطان اشاره می‌كند. و تا چه حد در نتیجه بدگمانی آنان از دخالت خارجی در كشور بوده است، روشن نیست.
اگرچه برخی بر تحریك علما از سوی روسیه تاكید كرده‌اند اما سندی در این باب به دست نداده‌اند. در ماه مارس آرامش فریبنده پدیدار شد. شركت شاهنشاهی تنباكوی ایران آماده شده بود كه كارهای خود را آغاز كند ـ با پشتیبانی كامل امین السلطان كه اكنون صاحب تقریباً پانصد سهم از سهام شركت بود. اما سفارت روس تارهای گران دسیسه‌چینی را در سراسر ایران تنیده و برای جلب حمایت روحانیان تا شهرهای مقدس عراق گسترده بود.
این ادعا توسط اشخاص دیگری نیز مورد تاكید قرار گرفته و اما به نظر می‌رسد فضای موجود در دربار كه همواره از بیگانگان ترس وحشت داشته به بیرون نیز انتقال یافته و این گونه منعكس شده است. در حالیكه گفتیم نقش روسیه در این ماجراها فقط جنبه تقویتی داشته و عامل بنیادین برای شورش و قیام نبوده است. در تحریك مردم و تجار آذربایجان مأمورین دولت روسیه كه با امیر نظام و حاج میرزا جواد آقا مجتهد رابطه نزدیكی داشتند بی‌دخالت نبودند بطوریكه با دادن پول و وعده به استحضار دولت روسیه از هیچ كوششی فروگذاری نداشتند...
29 محرم ـ امروز معلوم شد كه در تبریز از چند روز قبل جمعیتی جلوی عمارت ولیعهد اجتماع كرده با تهدید و به سختی رعایت احكام قرآنی را مطالعه می‌كنند چون دولت می‌ترسد كه این مردم از قول به فعل بپردازند از سفیر روس خواسته است كه دولت روسیه در كار تبریز مداخله كند. در خارج از ایران تمام مردم شیعه مخصوصاً در بین‌النهرین حكم (میرزا) پیروی كردند و دولت روسیه نیز چون این جریان را تقویت می‌نمود به بهانه دستور رئیس مسلمین در قفقازیه و دیگر نقاط مسلمان‌نشین روسیه قدغن كرد در قهوه‌خانه‌ها و سایر مجامع عمومی سیگار و چپق و قلیان استعمال نكنند.
این اتهام كه علما از سوی روسها تحریك شده‌اند همانطور كه قبلاً اشاره شد اولین بار توسط امین السلطان مورد تاكید قرار گرفته است كه در محل خود به علت این موضوع پرداخته‌ایم. در بایگانی سفارت انگلیس سابقه‌ای وجود دارد كه نشان می‌دهد امین السلطان راجع به دومین طغیان بزرگ ضد رژی، یعنی اعتراض تبریز گفته است. حالا ثابت شده است كه مجتهد (میرزا جواد آقا مجتهد تبریزی) نقش فتنه‌آمیز بزرگی در تمام آشوبهای اخیر مربوط به رژی ایفا كرده و با مجتهد بزرگ در سامره و علمای مشهد و بطور محرمانه با سر كنسول روس در تبریز در ارتباط بوده است.
این اتهام به شكلی مطرح شده است كه حتی اقدامات مردم و علما در شیراز هم به تحریك سركنسول روس در تبریز نسبت داده شده است. امین السلطان به كندی گفت كه صدور این اعلامیه (در تهدید علما در شیراز برای همكاری نكردن با رژی) زیر سر كنسول روس در تبریز است. بوتزوف در تمام رعایای روسیه را آگاه كرد كه می‌توانند وجود امتیازنامه تنباكوی رژی را نادیده بگیرند و بی‌هیچ مانع ورادع، خرید و فروش تنباكو پردازند. بوتزوف با این كار ضربتی بر ژوی فرود آورده و با جنبش ضد رژی به طور ضمنی همداستانی نموده بود. اینكه دولت روسیه به علما برای مقابله با رژی كمك و مساعدت مالی داده‌اند با وجود طرح، اثبات نشده و در صورتی كه مدركی تا كنون به دست آمده بود قطعاً همگان از آن آگاه می‌شدند.
ناظم الاسلام كرمانی در این باره چنین شهادت داده است. از قراریكه مسموع می‌شود از طرف روسها بعضی اقدامات می‌شود و بعضی را پول می‌دهند نمی‌دانم مقصود از این پولها چه می‌باشد و روسها برای چه پول خرج می‌كنند آقایان علما و اجراء دستخط شاه عدالتخانه را تقاضا می‌كنند جمعی از دوست داران وطن در خیال اصلاح اداره دولت گروهی در خیال عزل عین الدوله و نصب امین السلطان می‌باشند. اینها هیچ كدام راجع به روس نمی‌باشد خرج كردن روس و انگلیس و دلسوزی آنها برای ما از روی چه مأخذ است. جناب ذوالریاستین فرمود پول دادن انگلیس و روس را به بعضی من هم شنیده‌ام لیكن
معلوم نیست واقعیت داشته باشد. نگارنده گفت من از جاهای دیگر اطلاع قطعی ندارم ولیكن بطور قطع و یقین می‌دانم كه در چند شب قبل از این هزار تومان از طرف روسها برای آقای طباطبایی برده‌اند و جنابش را فرموده است این هزار تومان از طرف روسها به توسط ملك و رشید بیگ برده شده است. آقای طباطبایی فرموده است كه اگر این پول را می‌دهند كه من بر نفع آنها اقدامی كنم این امری است محال و اگر باید بر ضرر آنها اقدام كرد كه هیچ عاقلی پول نمی‌دهد كه در مقام ضرر دهنده خرج شود وانگهی من آنچه پول بخواهم ملت من خواهد داد و از من مضایقه ندارد پس چگونه من ملت خود را گذارده از دشمن ملت خود پولی كه نمی‌دانم به چه قصد به من می‌دهند قبول كنم با لجمله آقای طباطبایی پول را قبول نكرده و رد فرمود.
گزارشی كه برخی از نویسندگان پس از پایان جنبش تنباكو آورده‌اند بهترین دلیل ادعای ماست. ما بدون دخل و تصرف قضیه را از كتاب تحریم تنباكو اثر ابراهیم تیموری می‌آوریم. واقعه تحریم تنباكو درایران مدتها در ممالك اسلامی نقل هر محفلی بود و روزنامه و مجلات تا چندی درباره این موضوع قلمفرسایی می‌كردند و تمام دول به نمایندگان و مأمورین خود در تهران و بغداد دستور دادند شرح احوال میرزای شیرازی را به طور مفصل تحقیق و گزارش دهند تا بدانند این شخص بزرگ كیست.
ادامه خواندن مقاله نقش روسيه در جنبش تنباكو
نوشته مقاله نقش روسيه در جنبش تنباكو اولین بار در دانلود رایگان پدیدار شد.