nx دارای 89 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد nx کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز nx2 آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ريختگي احتمالي در متون زير ،دليل ان کپي کردن اين مطالب از داخل فایل ورد مي باشد و در فايل اصلي nx،به هيچ وجه بهم ريختگي وجود ندارد
بخشی از متن nx :
مقدمه ای برمـعـمـاری قـبـل از اسـلام در ایرانمعـماری ایرانی را باید بطور صحـیح از اعـماق تاریخ ایـن سرزمـیـن کهـن مـورد بررسی قـرار داد. معـماری ایرانی به شـش قـرن قـبل از میلاد مسیح باز می گـردد، که مـشـخـصات هـر دورهً معـماری را در دوره های مـخـتـلف تاریـخـی شـرح می دهـیـم :1- معـماری دوران ماقـبـل تـاریخ تـا زمان حـکـومت مادها.
2- معـماری از زمان حکـومت مـادهـا تـا پـایان دوره حـکـومت ساسانیان .در رابـطه با معـماری ایران، بایـد به خـوانـنـدگـان یـادآوری شـود، تـغـیـیـراتی کـه در رابـطه بـا هـنـر پـیـشـیـنـیان ایـران در معـماری داده شـده و نـحـوهً ساخـتمان سازی آن دوران. در سخـنی کـوتاه مـی تـوان به : حکـاکـی بـر روی سـنگ، گچکاری، نقاشی، آجرکاری، آئینه کاری، کاشی کاری، موزائیک کاری و دیـگـر کـارهـای تـزئـیـنی اشـاره کرد. الـبـتـه مـا بایـد استـثـنـاهـایی هـم بـرای ساخـتـمان هـای چـنـد شـکـلی کـه بـرای مـواردی خـاص اسـتـفـاده می شد، قـائـل شـویم. این گـونـاگـونـی بـرآمـده از نـیـازهـای خـاص مـردم در زمـانـهـای مـتـفـاوت بـوده است.هـنـرمـنـدان ایـرانی بـه دنـیـا ثـابـت کـردن کـه تـوانائـی هـای بالایی دارنـد و شـامـل احـتـرام بـسیار، بـخـاطر اثـرهـای تـاریخـی مـنـحـصر بـفـرد فـراوانـی کـه از خـود بـجـای گـذاشـتـه، هـسـتـند.
بـنـظر مـشکـل می رسد که بـتوان معـماری ایرانی را از زمانـهـای بـسـیـار دور تـا بـحـال طـبـقـه بـنـدی کرد. اما، تـرتـیـبات زیـر مـی تـواند چـشـم انداز وسـیـعـی از ایـن کـارهـا در اخـتـیـار شـمـا قـرار دهـد: کـلـبه هـای ماقـبل تـاریـخ، شهـرهـا و قـصـبه های اولـیه، اسـتحـکـامات و دژهـای نـظـامی، معـابـد و آتـشـکـده ها، مـقـبـره ها و آرامـگـاه هـای بـزرگ، مـکـانهـای عـظـیـم تـاریـخـی، سـدهـا و پـلـهـا، بـازارهـا، حـمام هـا، جـاده هـا، مسـاجـد عـظـیـم، بـرجـهـا و مـنـاره هـا، ساخـتـمانهـای مـذهـبـی و محـلهـایی از دوران اسلامی، و هـمچـنـیـن
بـنـاهـا و یـاد بـودهـای گـسـتـرده در کـشـور ایران.از دیگـر چـیـزهـای مهـمی که بـرروی معـماری ایرانی تـاثـیـر گـذار بوده است، شـرایط مهـم آب و هـوائی در فلات ایران بوده است. بطور مـثـال سبک معـماری در شـمال کـشـور و کـوهـپـایـه های ایران بـا سـبک معـماری در جـنـوب و کویر ایران تـفـاوت دارد. اکـنـون با مصـادف شـدن بـا اطاعـات تـمام نـشـدنـی و حـیرت آوری کـه امـکـان آن در هـیچ کـشور دیـگـری نـیـست، نگـاهـی داریم گـذرا بـه معـماری ایرانی.
صحـبت کردن در مـورد معـماری باستانی، بدون ایـنکـه نـمونه هایی از آن وجود داشتـه باشـد تـقـریـباً غـیـر مـمـکـن است. یکی از قـدیـمی ترین بـناهای کـشف شده در فلات ایران مربـوط می شود به بـنای رنگ شـده ” زاغ تـپـه ” در قـزوین. در تاریخ گـذشـته کـه مربوط می شود به قـرن هـفـتم و اوایل قـرن شـشم قـبل از میـلاد، بایـد بـسیار مورد رسیدگـی قـرار گـیرد که در آن زمان قـبل از تاریخ، چـگـونـه و با چـه وسائـلی این بـنا را آراستـه کـرده اند. از این بـنا بـرای جـمع شـدن و اجـتماعـات استـفاده مـی شده است.
در این بـنا از شومـیـنه برای گـرم کـردن ساخـتمان در فـصلهای سرد سال اسـتـفاده می شده است. هـمـچـنـین محـلی بـرای درست کردن کـباب داشـتـه است. هـمچـنـین این ساخـتمان دو محـل برای نگـهـداری ابزارها و وسائـل، بعـلاوه اتاقـی کـوچـک که از آن به عـنـوان نـشـیـمن استـفاده می کردند. دیـوارهـا بـوسـیله نـقاشـی از بـز کـوهـی تـزئـیـن شـده است. بـه احـتـمال خـیـلی زیـاد از این مـکـان برای انجـام مراستم مـذهـبـی خـود استـفاده می کـردنـد. تـپـه سـیالک در نـزدیکـی کاشان نـیـز یکی دیگـر از این مکـانهـای تـاریـخی است، که بـه قـرن شـشم و پـنجـم قـبل از مـیـلاد بـرمـی گـردد.
نمایی از معـبد چغـازنبـیل در خوزستاناولین بار که مردم به منطقه سیالک رفـتـند، نمی دانستـند که چگـونه باید خانه ساخت، و زیر کـلبه هایی که با برگ درخـتان تهـیه شده بود زندگـی می کردند. اما بزودی آنهـا فرا گـرفـتـند که چگـونه با گـل، خشت خام درست کرده و مورد مصرف در خانه سازی قرار دهـند.در قـرن چهـارم قـبل از مـیـلاد مسیح مردم سیالک بصورتی جامع شروع کردند به بنا نهادن بناهـای جـدید، که بخوبی مشخص است. این بناهـا بصورتی یکجا و توده، و تماما تهـیه شده از آجر خام بود. این آجـرهای اولیه کـه بـصورتی بیضی شکـل تهـیه می شد، در آفـتاب گـذاشته شده و خشک می شدند؛ و بعـد از آن مورد استـفاده قـرار می گـرفـتـند. معـماری این دوره تـمام بـناهـا را با رنگ قـرمز تـزئـین کرده و تمام درهای این بـناهـا کوتاه و باریک بوده و قـد درها بـیشتر از 90 – 80 سانتی متر نبود.
تـپـه حسن در نزدیکی دامغـان، تـپه ایلـبـلیس در 72 کیلومتری کـرمان، و تـپه حسنـلو در آذربایجان غربی از بـناهایی هـستـند که بوسیله حفاری های باستان شناسی از زیر خاک بـیرون آورده شده اند.در حفاری های تپه حسنلو، سه بنای عـظیم کـشف شد که تمام آنهـا با نـقـشه ای یکسان درست شده بودند. این بـناها به 1000 – 800 سال قـبل از مـیلاد مسیح بـرمی گـردند. تمام آنهـا دارای دروازهً ورودی، حـیاط سنگـفرش شده، اتـاقـهـا و انـبار بوده اند. در معـماری تـپه حسنلو، ساختمانهـا بـنـظر از چوب بنا شده اند؛ مربع و بصورت برج با پـایه های چـوبی که بدون برش بصورتی عمودی از آنهـا بعـنوان پایه و ستون استـفاده شده بود. یکی از اتاقـهـا بصورتی سنگـفرش شده با خشت خام کشف شد. نکـته جالب توجه اینکه اتاقی دیگـر را که بعـنوان آشپـزخانه از آن استـفاده می شده دارای جاهای مخصوص با شومینه دور آنها بود.یکی از معـماریهای مهـم ایران مربوط است به قرن 13 قـبل از میلاد؛ معـبد چـغـازنـبـیل ( 1250 قبل از میلاد ) است که در کنار رودخانهً کرخه در استان خوزستان در جنوب ایران قرار گـرفـته است. این معـبد بوسیله “هـونـتاش هـوبان” پادشاه ایلام بر روی خرابه های شهر باستانی “دور –
آنـتـش” ساخته شده بود. این معـبد نشانگـر اوج و شکوه معـماری در آن دوره است. این بـنا بصورت چـهـارگـوش و به صورت یک ساخـتمان پـنج طبقه است، که هـر طبقه از طبقه قـبلی کوچکـتر است و نمائی بصورت مخروطی را نشان می دهـد. معـبد اصلی در آخرین طـبـقـه ساختـه شده بود. موادی که در ساختمان این معـبد بکـار رفـته است، بـیـشـتر از آجرهـای پـخـته لعـاب دار هـمراه با ساروج بـسیار قـوی بوده است.گـنـبد غـربی معـبد چـغازنـبـیل که بصورتی ماهـرانه ساخته شده بود هـنوز هـم پس از گـذشت سـه هـزار سال از تاریخ آن بصورتی عـجـیب و حیرت آور در وضعـیتی خوب بسر می برد. ساخـتـن طاقـهـای هـلالی شکـل برروی راهـروهـا و پـلـکـان هـای داخل معـبـد نـشـانگـر مـوفـقـیت فوق العـاده و شگـفت آور معـماری در ایران باستان است. چـیـزی که باعـث تعـجب و شوک بـسیار در معـماری چـغـازنبـیل است، اینکه ابـتـکار هـنـرمندان آن دوره در اخـتراع و ساختـن یک سیستم جدید که آب آشامـیدنی ساخـتمان را تهـیه می کرده است. آب تسویه شده بوسیله عبادتـگـران و پـرستـشگـران و ساکـنین آن منطقه مورد استـفاده قرار می گـرفت.
معماری ایران از صدر اسلام تا عصر سلجوقیانمعماری ایران از سلجوقیان تا پایان عصر تیموریانمعماری ایران از صفویان تا دوران معاصرایران و سرزمین‌هاى شرقى در آغازین دوره اسلامی، سهم بسیار در تاریخ جهان اسلام داشتند. سلطه مغولان بر این سرزمین سبب شد تا ایران مرکز بلامنازع نوآورى هنرى و فرهنگى در جهان اسلام گردد. چنانکه مى‌توان شاخصه هنرهاى تجسمى را از 1250 م به بعد در بیشتر سرزمین‌هاى اسلامی، توجه و اتکا به الگوها و افکار ایرانى دانست. مثلاً در معماری، ترتیب قرار گرفتن چهار ایوان برگرد صحنى باز در مساجد ایرانى قرن 12 م معمول بوده؛ این طرح در معرکه طرح ستوندار سنتى در آن رایج بود معمول گردید و دیرى نپایید که طرح چهار ایوانه در دوردست‌هاى شرق و غرب اسلامی، بکار گرفته شد.
از قرن هفتم تا نیمه قرن نهم یعنى تا دو قرن و نیم، اندیشه ایرانى برتر از اندیشه‌هاى قدرت‌هاى منطقه‌اى بود.سرزمین کهنسال ایران با سابقه‌اى درخشان و طولانى در هنرهاى گوناگون، سهم بزرگى نیز در توسعه و تکامل معمارى جهان دارد.بناهاى تاریخى و آثار جالبى که در سراسر این کشور باستانى وجود دارد و آنچه که در طول زمان به دلایل مختلف از بین رفته است، نتیجه قرن‌ها کار و تلاش نیاکان ماست که در این مورد از هیچ کوششى دریغ نکرده‌اند.این آثار ارزشمند معمارى که معرف فرهنگ و تمدن ایران و ایرانى است، دستاورد تلاش متمادى هنرمندانى است که با ایمان و ابتکار در تکامل و گسترش هرچه بیشتر معماری، به‌خصوص در دوران اسلامى مشتاقانه کوشیده‌اند.
سابقه معمارى ایران براساس بررسى‌ها و کاوش‌هاى باستان‌شناسى به حدود هزاره هفتم قبل از میلاد مى‌رسد. از آن زمان تاکنون این هنر در ارتباط با مسائل مختلف، بویژه دلایل مذهبى گسترش و تکامل یافته است.معمارى ایران داراى ویژگى‌هایى است که در قیاس با معمارى سایر کشورهاى جهان، ارزشى مخصوص به‌خود دارد. ویژگى‌هایى چون طراحى متناسب، محاسبات دقیق، ستون‌هاى بلند، گوناگون که هر کدام در عین سادگى معرف شکوه معمایر این سرزمین است. به اعتقاد استاد پیرنیا معمارى ایران بر اصولى چون مردم‌‌داری، خودبسندگی، پرهیز از بیهودگی، درون‌گرایى و ; نهاده شده است.
در دوران اسلامی، احداث نیایشگاه‌ها بیش از هر نوع بناى دیگر مورد توجه بوده است؛ تا جایى که اگر شهرى مسجد جامع یا آدینه نداشت، بعنوان یک شهر تلقى نمى‌شد. نیایشگاه‌هایى چون تاریخانه دامغان، مسجد کبود، مسجد گوهرشاد، مسجد شیخ لطف‌الله، از یادگارهاى باارزش معمارى مذهبى است که معماران این بناها، هنر خود را با عشق درآمیخته‌اند. مقابر و آرامگاه‌هاى بزرگان دین و سیاست نیز همانند نیایشگاه‌ها با نقشه‌هاى متفاوت، پوشش‌هاى گوناگون گنبدى و تزئیناتى چون گچبری، کاشیکاری، آجرکاری، معمارى این دوره را اعتبار خاصى بخشیدند. مجموعه‌هاى زیباى بسطام و نطنز و حرم حضرت رضا (ع) با شیوه‌هاى متفاوت معمارى نمونه‌هاى باشکوهى هستند از این شاخه از بناهاى دوره اسلامی. در هیچ جاى جهان بناهاى آرامگاهى همانند ایران یافت نمى‌شود که اینچنین عمر طولانى و مقبولیت ریشه‌دار و سطح عالى و پابرجا در خود داشته باشد.
مسجد گوهرشاد و مجموعه حرم امام رضا (ع)، مجموعه آستان قدس رضوی، مشهدبعد از آن‌که فضاى آموزشى از نیایشگاه‌ها جدا شد و شیوه تدریس به‌تدریج دگرگون گشت، احداث مدارس شکل تازه‌اى یافت. تدریس علوم دینى و مذهبى که در مساجد صورت مى‌گرفت به مدارس انتقال یافت. فضاى معمارى مدارس نیز همزمان با تحولات معمارى مساجد وارد مرحله تازه‌اى شد و از نقشه چهار ایوانى براى ساختمان آن بهره گرفته شد و در تزئین آن از کاشیکارى و سایر تزئینات استفاده شد. مدارسى چون چهارباغ، سپهسالار و ; را مى‌توان معرف فضاى آموزشى در معمارى ایران دانست.
در شهرهاى ایران اسلامى اماکن عمومى در مسیر گذرگاه‌هاى اصلى و فرعى شهر ساخته مى‌شدند. تکایا، حسینیه‌ها، مصلى‌ها در بافت بسیارى از شهرها جاى ویژه‌اى داشتند و در ایام سوگوارى از این بناها استفاده مى‌شده است. مصلى‌ها نیز خارج از شهر در برگزارى مراسم عیدین نقش ویژه‌اى در مراسم مذهبى مسلمانان ایفا مى‌کرد.معمارى سنتى ایران روندى پیوسته و ملایم و استوار را تا دوره قاجار پیمود و دگرگونى‌هاى لازم در هر مرحله یا دوره متناسب با نیازها و خواسته‌ها در آن پدیدار شده تا به بهترین نحو ممکن، متناسب با شرایط و امکانات هر دوره پاسخگوى نیازهاى کارکردی، فضایى و بصرى ممکن باشد.
در دوره قاجار همزمان با گسترش روابط ایران با اروپائیان، زمینه‌هاى نفود فرهنگ و تمدن آنان در ایران نیز به‌تدریج فراهم شد و بسیارى از عرصه‌هاى فرهنگی، اجتماعی، شهرى و از جمله معمارى را تحت تأثیر قرار داد.ورود تکنولوژى غرب و بویژه در مرحله نخست ورود اتومبیل، به همراه دگرگونى ساختار اجتماعى – شهری، دگرگونى‌هاى اساسى در بافت شهرى ایجاد کرد و خیابان‌ها و گذرگاه‌هاى مستقیم به‌تدریج بوجود آمدند و گسترش یافتند. دسترسى ساده و آسان، اهمیتى فراوان یافت و در نتیجه ساختمان‌هاى واقع در کنار خیابان مورد توجه قرار گرفتند. بویژه که براساس نظام جدید شهری، دکان‌ها و سایر فضاهاى خدماتى و تجاری، در طبقه همکف ساختمان‌هاى واقع در کنار خیابان‌ها جاى گرفتند. نور و منظر بسیارى از این ساختمان‌ها از خیابان تأمین مى‌شد، در نتیجه اتاق‌ها به شکل خطى در کنار هم و در امتداد لبه خیابان ساخته شدند.
در طراحى این گونه ساختمان‌ها، از معمارى غرب اقتباس مى‌شد و بسیارى از عناصر و تزئینات آن عیناً یا با دگرگونى‌هایى مورد استفاده قرار مى‌گرفت. کاربرد این عناصر غالباً بدون تأمل صورت مى‌گرفت و آن‌را به شکل نوعى جریان گذرا در تاریخ معمارى ایران متجلى مى‌ساخت و تلفیقى هنرمندانه صورت نمى‌گرفت. همین ضعف سبب شد تا بسیارى از نوآورى‌ها و اقتباس‌ها در این دوران (اواخر قاجار و دهههاى نخست عصر حاضر) در دوره بعد فراموش شدند، به‌گونه‌اى که گویا جزئى از تاریخ معمارى و فرهنگ ما نبوده‌اند. بعضى اقتباس‌ها نیز که دوام یافته‌اند مانند احداث بالکن به سمت گذرگاه‌هاى عمومی، هنوز از ویژگى‌هاى لازم کارکردى براى هماهنگى با شرایط فرهنگى و اجتماعى کشورمان برخوردار نشد، و در نتیجه یا تغییر شکل یافته‌اند یا به‌صورت انبار و یا محلى بدون استفاده درآمده‌اند، که این نکته خود نشانگر فقر دانش معمارى است.
جدا شدن از ارزش‌ها و تجربیات معمارى سنتى و رو آوردن به غرب از آن زمان تا امروز نیز کمابیش ادامه یافته و بعنوان یک روند اصلى در بین بسیارى از متخصصان استمرار یافته است. نباید از نظر دور داشت که توجه به معمارى سنتى و بومى کشور از سوى متخصصان در دهههاى پیشین، غالباً تحت تأثیر اندیشه‌هاى غربى همچون پست مدرنیسم بوده است.بناهای دوره اسلامی در ایرانبناهای مذهبی
مسجد گوهرشاد مشهد آب‌انبار اردستان مدرسه آقابزرگ كاشان
مطالعه درباره معمارى ایران، نشان‌دهنده چگونگى گسترش آن در پانزده قرن گذشته است. در هر دوره بناهایى با ویژگى‌هاى گوناگون در روستاها، شهرها، جاده‌هاى کاروانی، مناطق کویری، گذرگاه‌هاى روستایى و شهرهاى ساحلى ایجاد گردیده که کاربردهاى متفاوتى داشته‌اند.اهمیت معمارى اسلامى زمانى آشکار مى‌گردد که بدانیم در ساخته‌هاى این دوره به کاربرد مادى و معنوى بناها توجه شده است.به‌طورکلى بناهاى دوره اسلامى به دو گروه عمده تقسیم مى‌شوند:– بناهاى مذهبى شامل مساجد، آرامگاه‌ها، مدارس، حسینیه‌ها، تکایا و مصلى‌ها.– بناهاى غیرمذهبى شامل پل‌ها، کاخ‌ها، کاروانسراها، حمام‌ها، بازارها، قلعه‌ها، آب‌انبارها، خانه‌ها، باغ‌ها.در دو گروه فوق از بناهاى دوره اسلامی، مکانى براى عبادت، تجارت و سکونت وجود داشته است.
مجموعه بازار قزوین مجموعه بازار كرمانروند شکل گیری برخی بناهای مهم در ایراندر طول زمان، بناهایى مجموعه‌اى در بسیارى شهرهاى ایران ساخته شده که گروه ویژه‌اى را در معمارى تشکل مى‌دهند. ساخت اینگونه بناها سابقه‌اى طولانى دارد. در نتیجه کاوش‌ها و بررسى‌هاى مناطق باستانی، معلوم شده است که این مجموعه‌ها به‌دلایل گوناگون نظامی، مذهبى و اقتصادى شکل گرفته‌اند و توسعه یافته‌اند. از مجموعه‌هاى قبل از تاریخ مى‌توان حسنلو در آذربایجان، چغازنبیل در خوزستان، نوشیجان در همدان را نام برد. در دوره تاریخى نیز ساخت این مجموعه بناها ادامه یافت. از جمله بناهاى فیروزآباد، نیشابور،
نسا در مرو، تخت سلیمان در آذربایجان. در دوره اسلامى نیز ایجاد و توسعه این مجموعه‌ها فزونى یافت و شاهکارهایى بوجود آمد. پیدایش این مجموعه‌ها با ایجاد یک آرامگاه ساده یا یک مکان مذهبى یا سیاسى شروع مى‌شود و بعد در طول زمان، بناهاى دیگرى مانند مساجد، مدرسه، کتابخانه، خانقاه، آب‌انبار، کاروانسرا و ; به آن اضافه مى‌شود و تبدیل به یک مجموعه بسیار زیبا و باشکوه مى‌شود مانند مجموعه حرم حضرت رضا (ع)، بقعه شیخ نعمت‌الله ولى در کرمان و مجموعه شیخ صفى در اردبیل.ایجاد چنین مجموعه‌هایی، عمدتاً در بافت اصلى و مراکز شهرها به صورت سمبل بوجود مى‌آید. مانند مجموعه مرقد حضرت معصومه در قم.
عناصر تشکیل دهنده معماری ایرانهر بناى دوره اسلامى چه بناى مذهبی، مانند مسجد و مدرسه و چه غیرمذهبی، مانند کاروانسرا و کاخ از فضاهاى گوناگون تشکیل مى‌شود و گاهى ممکن است فضاى تازه‌اى به‌صورت الحاقى به بناهاى دیگر اضافه شود؛ مثلاً مناره در مسجد که جزیى از بناست و به‌طور مجزا هم کاربرد دارد.حیاط و صحن
میانسرا – حیاط و صحن – یکى از ویژگى‌هاى معمارى اسلامى است. مساجد، مدارس و کاروانسراها عمدتاً داراى صحن یا حیاط مرکزى هستند. میانسرا بنا را از سروصدا و فعالیت زندگى روزمره و عادى جدا مى‌کرد و هم نیاز مسلمانان به وضوخانه و محل تطهیر در مساجد و مدارس و نیاز مسافران را به استراحت، بارگیرى و باربندى در حیاط کاروانسرا تأمین مى‌کرد. میانسرا معمولاً به شکل مربع یا مستطیل بود. راه دسترسى به شبستان و راه‌پله‌ها، اتاق‌ها و ; از میانسرا مى‌گذشت و داراى دو یا چهار ایوان بود.ایوانمى‌شوند از سه طرف بسته و به طرف میانسرا باز مى‌شود. ایوان‌ها از اجزاى مهم معمارى بنا هستند. و موجب شکوه بنا مى‌شوند و امکان ایجاد تزئین در بنا را فراهم مى‌سازند. ایوان‌ها، فضاهاى ورودى و خروجى هستند و از تابش آفتاب جلوگیرى مى‌کنند.از دوره اشکانى ایوان مورد استفاه قرار گرفته است و معمولاً از یک طاق آهنگ تشکیل شده است.رواقرواق فضاهاى سرپوشیده ستوندار است و یا از چشمه طاق‌هایى تشکیل یافته که در طرفین سحن یا میانسراى مسجد یا اماکن مذهبى ساخته مى‌شود. دهانه اینگونه فضاها رو به صحن است و در ورودى مسجد را به شبستان یا گنبدخانه متصل مى‌کند.گنبد
گنبد از مهم‌ترین عناصر معمارى است که از قبل از اسلام بکار مى‌رفته است. گنبدهاى ایرانى داراى اشکال مختلفى است که برخى از آنها عبارتند از: گنبد مخروطى یا رُک، گنبد یک پوش، گنبد دوپوش و سه‌پوش، گنبد پیوسته و گسسته. معماران ایرانى روى بناهاى گوناگونى مثل مساجد، مدارس و مقبره‌ها، گنبدهاى زیبایى ساخته‌اند. در دوره اسلامی تشکیل شده است.
شبستان‌هاى ستون‌داراین شبستان‌ها در طرفین گنبدها به گونه‌اى ساخته شده‌اند که مى‌توان با افزودن یا برداشتن دهانه‌هایی، آنها را توسعه داد یا کوچک کرد.حجرهحجره یا اتاق در اطراف حیاط مرکزى یا میانسرا بصورت مربع، مستطیل یا چند ضلعى ساخته مى‌شد. در مدارس این حجره‌ها براى استفاده طلاب و در کاروانسراها براى استراحت مسافران و گاه چله‌نشینى و غرلت‌گزینى درویشان بنا مى‌شد.
منارهمناره یا منار، بنایى کشیده و بلند است که در کنار بناهاى مذهبى مثل مدارس و مساجد و مقبره‌ها ساخته مى‌شدند. قبل از اسلام مناره‌ها براى راهنماى بکار مى‌رفتند و یا معرف آتشکده و آتشگاه‌ها بودند و به آن میل مى‌گفتند. در دوره اسلامی، احداث این بناها گسترش یافت.منارهدر ایران مناره مسجد جامع سمنان و دامغان از قدیمى‌ترین مناره‌هاست. از دوره سلجوقى به بعد بود که مناره‌ها به صورت زوج به سردر ورودى یا بر ایوان اصلى احداث شدند. مناره شامل پایه، ساقه و کلاهک یا تاج و بخش‌هاى پلکان و نورگیر مى‌باشد. مناره‌هاى اولیه ساده بودند اما بتدریج با تزئیناتى چون آجرکاری، کاشى‌کاری، مقرنس و کتیبه آراسته شدند.بادگیر
با توجه به شرایط اقلیمى و جغرافیایى مناطق گوناگون ایران، معماران ایرانى شیوه‌هاى مختلف را در شهرهاى گوناگون توسعه بخشیدند. بادگیرها در مناطق کویرى بدلیل گرما رواج داشته است. هر بادگیر شامل برج‌هاى تهویه بر فراز ساختمان است. در بالاى هر برج یک رشته دهانه‌هاى عمودى وجود دارد که در مقابل بادهاى وزان قرار گرفته و براى گرفتن نسیم و هدایت آن به اتاق همکف یا زیرزمین، تعبیه شده است. در شهرهاى کویرى مانند کاشان، یزد و کرمان از بادگیر در بناهاى مختلف به نحو مطلوب استفاده شده است.پلهراه‌پله‌هاى مارپیچ مناره‌ها و پله‌هایى که به فضاهاى داخلى و خارجى بنا یا به پاشیرهاى سراشیبى آب‌انبارها منتهى مى‌شوند، اهمیت ویژه‌اى در معمارى دارند. بعضى مواقع پله‌ها وسیله سبک کردن حجم‌هاى ساختمانى نیز هستند.مدرسه غیاثیه خرگرد، هشت دستگاه پله دارد. مسجد کبود تبریز نیز پله‌هایى در شش قسمت دارد. در ساختن پله‌ها اغلب از آجر استفاده مى‌شود.سردابهدر تعدادى از آرامگاه‌ها، محل تدفین در طبقه‌اى پایین‌تر از سطح زمین ساخته مى‌شد. احداث سردابه بیشتر در آرامگاه‌هاى شمال و آذربایجان مرسوم بوده است. در این بناها طبقه همکف محلى براى زیارت یا مراسم مذهبى بوده است.
تزئینات وابسته به معماری ایران در دوره اسلامیآجرکاریگچبریکاشی‌کاریمنبّت‌کاری و تزئینات چوبیآئینه‌کاریهنرمند ایرانى از ابتداى کار و از هنگام بکارگیرى آجر که جزء مصالح اولیه بنا به شمار مى‌رفته، زیباترین نقش‌ها و طرح‌ها را هنگام ایجاد دیوارها و پوشش گنبدها و ایجاد گوشواره‌ها، مقرنس‌ها و طاق‌نماها خلق کرده و در روند تکاملى آن با گره‌چینی، گل‌اندازی، گره‌سازى و آجرکارى شاهکارهاى بى‌نظیرى را بوجود آورده است.
كاشیكاری گنبد مسجد جامع تزئینات مسجد جامع اردستانهنگام استفاده از گچ با خلق گچبرى‌هایى با نقوش هندسی، گیاهی، حیوانى و انسانى دنیایى بى‌مانند را آفریده و در استفاده از چوب براى پنجر‌ه‌ها و درها با بهره‌گیرى از هنرهایى نظیر منبّت، مشبّک، معرّق، کنده‌کاری، خاتم‌سازى و نقاشى روى چوب، اعجازى باور نکردنى را پدید آورده است.براى تزئین بنا از کاشى‌هاى یک رنگ، هفت رنگ، معرق، طلایى و یا شیشه و آیینه در اشکال و ابعاد گوناگون، کمک گرفته و دنیایى سرشار از زیبایى و خلاقیت را عرضه کرده است.شکوه و زیبایى معمارى ایرانى بخصوص در دوره اسلامی،به تزئینات آن بستگى دارد. این تزئینات در تمامى ادوار اسلامى رواج داشته و در هر دوره‌اى با امکانات آن روزگاران پیشرفت نموده است.بناهاى باقیمانده از دوران اسلایم داراى تزئینات گوناگونى است که معرف اهمیت این هنر در ادوار مختلف است.تزئینات معمارى توسط ایرانیان، تکامل هنرى عمده‌اى یافته است و در بسیارى از کشورهاى اسلامی، توسط هنرمندان ایرانی، بناهایى با تزئینات مختلف انجام گرفته است.
ایران و سرزمین‌هاى شرقى در آغازین دوره اسلامی، سهم بسیار در تاریخ جهان اسلام داشتند. سلطه مغولان بر این سرزمین سبب شد تا ایران مرکز بلامنازع نوآورى هنرى و فرهنگى در جهان اسلام گردد. چنانکه مى‌توان شاخصه هنرهاى تجسمى را از 1250 م به بعد در بیشتر سرزمین‌هاى اسلامی، توجه و اتکا به الگوها و افکار ایرانى دانست. مثلاً در معماری، ترتیب قرار گرفتن چهار ایوان برگرد صحنى باز در مساجد ایرانى قرن 12 م معمول بوده؛ این طرح در معرکه طرح ستوندار سنتى در آن رایج بود معمول گردید و دیرى نپایید که طرح چهار ایوانه در دوردست‌هاى شرق و غرب اسلامی، بکار گرفته شد.
از قرن هفتم تا نیمه قرن نهم یعنى تا دو قرن و نیم، اندیشه ایرانى برتر از اندیشه‌هاى قدرت‌هاى منطقه‌اى بود. سرزمین کهنسال ایران با سابقه‌اى درخشان و طولانى در هنرهاى گوناگون، سهم بزرگى نیز در توسعه و تکامل معمارى جهان دارد. بناهاى تاریخى و آثار جالبى که در سراسر این کشور باستانى وجود دارد و آنچه که در طول زمان به دلایل مختلف از بین رفته است، نتیجه قرن‌ها کار و تلاش نیاکان ماست که در این مورد از هیچ کوششى دریغ نکرده‌اند. این آثار ارزشمند معمارى که معرف فرهنگ و تمدن ایران و ایرانى است، دستاورد تلاش متمادى هنرمندانى است که با ایمان و ابتکار در تکامل و گسترش هرچه بیشتر معماری، به‌خصوص در دوران اسلامى مشتاقانه کوشیده‌اند. سابقه معمارى ایران براساس بررسى‌ها و کاوش‌هاى باستان‌شناسى به حدود هزاره هفتم قبل از میلاد مى‌رسد. از آن زمان تاکنون این هنر در ارتباط با مسائل مختلف، بویژه دلایل مذهبى گسترش و تکامل یافته است.
معمارى ایران داراى ویژگى‌هایى است که در قیاس با معمارى سایر کشورهاى جهان، ارزشى مخصوص به‌خود دارد. ویژگى‌هایى چون طراحى متناسب، محاسبات دقیق، ستون‌هاى بلند، گوناگون که هر کدام در عین سادگى معرف شکوه معمایر این سرزمین است. به اعتقاد استاد پیرنیا معمارى ایران بر اصولى چون مردم‌‌داری، خودبسندگی، پرهیز از بیهودگی، درون‌گرایى و ; نهاده شده است.
در دوران اسلامی، احداث نیایشگاه‌ها بیش از هر نوع بناى دیگر مورد توجه بوده است؛ تا جایى که اگر شهرى مسجد جامع یا آدینه نداشت، بعنوان یک شهر تلقى نمى‌شد. نیایشگاه‌هایى چون تاریخانه دامغان، مسجد کبود، مسجد گوهرشاد، مسجد شیخ لطف‌الله، از یادگارهاى باارزش معمارى مذهبى است که معماران این بناها، هنر خود را با عشق درآمیخته‌اند. مقابر و آرامگاه‌هاى بزرگان دین و سیاست نیز همانند نیایشگاه‌ها با نقشه‌هاى متفاوت، پوشش‌هاى گوناگون گنبدى و تزئیناتى چون گچبری، کاشیکاری، آجرکاری، معمارى این دوره را اعتبار خاصى بخشیدند. مجموعه‌هاى زیباى بسطام و نطنز و حرم حضرت رضا (ع) با شیوه‌هاى متفاوت معمارى نمونه‌هاى باشکوهى هستند از این شاخه از بناهاى دوره اسلامی. در هیچ جاى جهان بناهاى آرامگاهى همانند ایران یافت نمى‌شود که اینچنین عمر طولانى و مقبولیت ریشه‌دار و سطح عالى و پابرجا در خود داشته باشد.
مسجد گوهرشاد و مجموعه حرم امام رضا (ع)، مجموعه آستان قدس رضوی، مشهد بعد از آن‌که فضاى آموزشى از نیایشگاه‌ها جدا شد و شیوه تدریس به‌تدریج دگرگون گشت، احداث مدارس شکل تازه‌اى یافت. تدریس علوم دینى و مذهبى که در مساجد صورت مى‌گرفت به مدارس انتقال یافت. فضاى معمارى مدارس نیز همزمان با تحولات معمارى مساجد وارد مرحله تازه‌اى شد و از نقشه چهار ایوانى براى ساختمان آن بهره گرفته شد و در تزئین آن از کاشیکارى و سایر تزئینات استفاده شد. مدارسى چون چهارباغ، سپهسالار و ; را مى‌توان معرف فضاى آموزشى در معمارى ایران دانست.
در شهرهاى ایران اسلامى اماکن عمومى در مسیر گذرگاه‌هاى اصلى و فرعى شهر ساخته مى‌شدند. تکایا، حسینیه‌ها، مصلى‌ها در بافت بسیارى از شهرها جاى ویژه‌اى داشتند و در ایام سوگوارى از این بناها استفاده مى‌شده است. مصلى‌ها نیز خارج از شهر در برگزارى مراسم عیدین نقش ویژه‌اى در مراسم مذهبى مسلمانان ایفا مى‌کرد. معمارى سنتى ایران روندى پیوسته و ملایم و استوار را تا دوره قاجار پیمود و دگرگونى‌هاى لازم در هر مرحله یا دوره متناسب با نیازها و خواسته‌ها در آن پدیدار شده تا به بهترین نحو ممکن، متناسب با شرایط و امکانات هر دوره پاسخگوى نیازهاى کارکردی، فضایى و بصرى ممکن باشد.
در دوره قاجار همزمان با گسترش روابط ایران با اروپائیان، زمینه‌هاى نفود فرهنگ و تمدن آنان در ایران نیز به‌تدریج فراهم شد و بسیارى از عرصه‌هاى فرهنگی، اجتماعی، شهرى و از جمله معمارى را تحت تأثیر قرار داد. ورود تکنولوژى غرب و بویژه در مرحله نخست ورود اتومبیل، به همراه دگرگونى ساختار اجتماعى – شهری، دگرگونى‌هاى اساسى در بافت شهرى ایجاد کرد و خیابان‌ها و گذرگاه‌هاى مستقیم به‌تدریج بوجود آمدند و گسترش یافتند. دسترسى ساده و آسان، اهمیتى فراوان یافت و در نتیجه ساختمان‌هاى واقع در کنار خیابان مورد توجه قرار گرفتند. بویژه که براساس نظام جدید شهری، دکان‌ها و سایر فضاهاى خدماتى و تجاری، در طبقه همکف ساختمان‌هاى واقع در کنار خیابان‌ها جاى گرفتند. نور و منظر بسیارى از این ساختمان‌ها از خیابان تأمین مى‌شد، در نتیجه اتاق‌ها به شکل خطى در کنار هم و در امتداد لبه خیابان ساخته شدند.
در طراحى این گونه ساختمان‌ها، از معمارى غرب اقتباس مى‌شد و بسیارى از عناصر و تزئینات آن عیناً یا با دگرگونى‌هایى مورد استفاده قرار مى‌گرفت. کاربرد این عناصر غالباً بدون تأمل صورت مى‌گرفت و آن‌را به شکل نوعى جریان گذرا در تاریخ معمارى ایران متجلى مى‌ساخت و تلفیقى هنرمندانه صورت نمى‌گرفت. همین ضعف سبب شد تا بسیارى از نوآورى‌ها و اقتباس‌ها در این دوران (اواخر قاجار و دهههاى نخست عصر حاضر) در دوره بعد فراموش شدند، به‌گونه‌اى که گویا جزئى از تاریخ معمارى و فرهنگ ما نبوده‌اند. بعضى اقتباس‌ها نیز که دوام یافته‌اند مانند احداث بالکن به سمت گذرگاه‌هاى عمومی، هنوز از ویژگى‌هاى لازم کارکردى براى هماهنگى با شرایط فرهنگى و اجتماعى کشورمان برخوردار نشد، و در نتیجه یا تغییر شکل یافته‌اند یا به‌صورت انبار و یا محلى بدون استفاده درآمده‌اند، که این نکته خود نشانگر فقر دانش معمارى است.
جدا شدن از ارزش‌ها و تجربیات معمارى سنتى و رو آوردن به غرب از آن زمان تا امروز نیز کمابیش ادامه یافته و بعنوان یک روند اصلى در بین بسیارى از متخصصان استمرار یافته است. نباید از نظر دور داشت که توجه به معمارى سنتى و بومى کشور از سوى متخصصان در دهههاى پیشین، غالباً تحت تأثیر اندیشه‌هاى غربى همچون پست مدرنیسم بوده است.
ادامه خواندن مقاله تاريخ معماري ايران
نوشته مقاله تاريخ معماري ايران اولین بار در دانلود رایگان پدیدار شد.